Czas pracy w podmiotach leczniczych, klauzula opt-out

Wśród spraw z zakresu prawa pracy, prawnicy naszej Kancelarii zajmują się kwestiami pracowniczymi osób zatrudnionych w podmiotach leczniczych. Do najczęściej poruszanych problemów medyków należy ich czas pracy, którego normy reguluje ustawa o działalności leczniczej (dalej u.dz.l.).

W jakim wymiarze kodeks pracy dopuszcza możliwość pracy w godzinach nadliczbowych?

Kodeks pracy wprowadza limit liczby godzin nadliczbowych, rozumianych jako godziny ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy oraz godziny ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy, określając wartość tego limitu na 150 godzin w roku kalendarzowym dla poszczególnego pracownika w związku z wystąpieniem okoliczności mogących nosić miano szczególnych potrzeb pracodawcy (art. 151 § 3 k.p.).

Dopuszczalność pracy w godzinach nadliczbowych określają dwie przesłanki, tj. konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii, a także szczególne potrzeby pracodawcy.

Należy pamiętać również, iż o ile pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy dopuszczalne jest ustalenie innej liczby godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym niż określone ustawą 150 godzin w roku kalendarzowym za pomocą układu zbiorowego pracy lub regulaminu pracy albo w umowy o pracę. Z tym że ustalenia wewnątrzzakładowe nie mogą być mniej korzystne niż wynikające z kodeksu pracy.

Jaka jest norma i wymiar czasu pracy w podmiotach leczniczych?

Czas pracy pracowników zatrudnionych w podmiocie leczniczym, w przyjętym okresie rozliczeniowym zgodnie z art. 93 ust. 1 u.dz.l. nie może przekraczać 7 godzin 35 minut na dobę i przeciętnie 37 godzin 55 minut na tydzień w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, z zastrzeżeniem możliwości stosowania przedłużonego dobowego wymiaru czasu pracy (art. 94 ust. 1 u.dz.l.).

Norma ta inaczej została określona względem pracowników niewidomych zatrudnionych na stanowiskach wymagających kontaktu z pacjentami, których to czas pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, nie może przekraczać 6 godzin na dobę i przeciętnie 30 godzin na tydzień w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym (art. 93 ust. 3 u.dz.l.).

Czas pracy pracowników zatrudnionych w podmiocie leczniczym nie może przekraczać 7 godzin 35 minut na dobę i przeciętnie 37 godzin 55 minut na tydzień

Ile może wynosić przedłużony dobowy wymiar czasu pracy?

Przedłużony dobowy wymiar czasu pracy ustawodawca przewiduje w art. 94 ust. 1 u.dz.l., który stanowi, iż jeżeli jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją, w stosunku do pracowników mogą być stosowane rozkłady czasu pracy, w których dopuszczalne jest przedłużenie wymiaru czasu pracy do 12 godzin na dobę, z zastrzeżeniem czasu pracy pracowników niewidomych, o którym mowa powyżej oraz z zastrzeżeniem, iż okres rozliczeniowy nie może przekraczać 3 miesięcy (art. 93 ust. 3 i 4 u.dz.l.). W rozkładach czas pracy pracowników zatrudnionych w podmiocie leczniczym, nie może przekraczać przeciętnie 37 godzin 55 minut na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym, a w stosunku do pracowników technicznych, obsługi i gospodarczych - przeciętnie 40 godzin na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym.

Kto może zostać zobowiązany do pełnienia dyżuru medycznego? Jaki jest wymiar czasu pracy w dyżurze medycznym?

Do pełnienia dyżuru medycznego w zakładzie leczniczym mogą zostać zobowiązani pracownicy wykonujący zawód medyczny i posiadający wyższe wykształcenie, zatrudnieni w podmiocie leczniczym wykonującym działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne (art. 95 ust. 1 u.dz.l.).

Praca w ramach pełnienia dyżuru medycznego może być planowana w wymiarze, w jakim przekraczać będzie 37 godzin 55 minut na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym. Istotnym jest, iż czas pełnienia dyżuru medycznego wlicza się do czasu pracy, z tym że do pracy w ramach pełnienia dyżuru nie stosuje się przepisów kodeksu pracy o limicie 150 godzin w roku kalendarzowym, dniu wolnym za pracę w dniu wolnym od pracy wynikającym z rozkładu czasu pracy, godzinach nadliczbowych kadry zarządzającej.

Wynagrodzenie za dyżur medyczny

Wynagrodzenie za pracę w ramach pełnienia dyżuru medycznego ustala się zgodnie z art. 1511 § 1-3 k.p., co oznacza, iż wymiar wynagrodzenia za dyżur medyczny wynosi odpowiednio:

1. 200% stawki godzinowej za dyżur odbywany w nocy, niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy i w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy;
2. 150% stawki godzinowej za dyżur medyczny przypadający w każdym innym dniu.

Powyższe oznacza, iż jeżeli pracownik pełnił dyżur w niedzielę lub święto i nie uzyskał w zamian dnia wolnego zgodnie z obowiązkiem pracodawcy do zapewnienia innego dnia wolnego od pracy, przysługuje mu wynagrodzenie w wysokości 200% jego stawki godzinowej oraz dodatek do wynagrodzenia w stosownej wysokości określonej kodeksem pracy za pracę w godzinach nadliczbowych za każdą godzinę pracy w niedzielę lub święto (czyli dodatkowe 100% stawki godzinowej - w sumie 300% stawki godzinowej) (zob. U. Walasek-Walczak [w:] Ustawa o działalności leczniczej. Komentarz, red. F. Grzegorczyk, Warszawa 2013, art. 95).

Czym jest klauzula opt-out?

Klauzula opt-out jest pisemnym oświadczeniem pracownika dyżurującego o wyrażeniu zgody na pracę w wymiarze przekraczającym przeciętnie 48 godzin na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym z tym że nie może być dłuższy niż 4 miesiące. W ramach klauzuli opt-out pracownik taki może świadczyć pracę maksymalnie 78 godzin tygodniowo. Względem tychże medyków nie znajduje zastosowania limit 150 godzin w roku kalendarzowym (art. 96 u.dz.l.).

Należy pamiętać, iż w zakresie klauzuli opt-out tygodniowy wymiar czasu pracy może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w okresie rozliczeniowym nie dłuższym niż 4 miesiące, z tym że dobowy wymiar czasu pracy nie może przekraczać 12 godzin.

Przy zastosowaniu klauzuli opt-out tygodniowy wymiar czasu pracy może przekraczać 48 godzin w pięciodniowym tygodniu pracy, dobowy wymiar czasu pracy nie może przekraczać 12 godzin

Jak obliczyć normę czasu pracy przy klauzuli opt-out?

Powyższe oznacza, iż przy zastosowaniu klauzuli opt-out medyk może pracować maksymalnie 312 godzin w ciągu 4 tygodni, a więc norma będzie wynosiła 78 godzin tygodniowo co wynika z obliczeń poprzez pomniejszenie wszystkich kalendarzowych godzin w tygodniu o godziny odpoczynków dobowych i tygodniowego (6 dni pracy po 13 godzin = 78 godzin tygodniowo, ograniczenie do 13 godzin pracy na dobę wynika z prawa pracownika do 11-godzinnego odpoczynku dobowego).

Godziny nadliczbowe i wynagrodzenie przy klauzuli opt-out dla medyków dyżurujących

Wynagrodzenie za pracę w ramach pełnienia dyżuru medycznego z zastosowaniem klauzuli opt-out ustala się zgodnie z art. 1511 § 1-3 k.p., co oznacza, iż wymiar wynagrodzenia za pracę w wymiarze przekraczającym przeciętnie 48 godzin tygodniowo wynosi odpowiednio:

1. 200% stawki godzinowej za dyżur odbywany w nocy, niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy i w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy;
2. 150% stawki godzinowej za dyżur medyczny przypadający w każdym innym dniu.

Zgodę na pracę w wymiarze przekraczającym 48 godzin na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym, pracownik może cofnąć informując o tym pracodawcę na piśmie, z zachowaniem miesięcznego okresu wypowiedzenia.

Okresy odpoczynku pracowników medycznych

Ustawa o działalności leczniczej przewiduje okresy odpoczynku w art. 97 u.dz.l., zgodnie z którym:

• pracownikowi przysługuje w każdej dobie prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku,
• pracownikowi pełniącemu dyżur medyczny okres odpoczynku, o którym mowa powyżej powinien być udzielony bezpośrednio po zakończeniu pełnienia dyżuru medycznego,
• pracownikowi przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego.

Jednak że w przypadku uzasadnionym organizacją pracy pracownikowi wykonującemu zawód medyczny i posiadającemu wyższe wykształcenie przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 24 godzin nieprzerwanego odpoczynku, udzielanego w okresie rozliczeniowym nie dłuższym niż 14 dni.