Ubezwłasnowolnienie całkowite osoby starszej

Choroby demencyjne, trwałe schorzenia somatyczne oraz choroba Alzheimera powodują, iż osoby nimi dotknięte z czasem tracą zdolności i możliwości działania w codziennych sprawach takich jak opłata rachunków, pobieranie emerytury, dokonywanie zakupów. Co więcej, bardzo często choroby takie sprawiają, że zachowania chorych w sprawach życia codziennego stają się nieracjonalne i szkodzące ich interesom. Rozwiązaniem powyższego problemu jest ubezwłasnowolnienie, które pozwoli zapobiec negatywnym skutkom podejmowanych przez osobę ubezwłasnowolnioną czynności polegających np. na darowaniu swojego majątku osobie trzeciej, sporządzeniu testamentu w którym cały majątek jest przekazany innym osobom niż najbliżsi, sprzedaży mieszkania, podpisaniu niekorzystnej umowy kredytowej itd. Czynności te są wówczas nieważne.

Do Kancelarii Radcy Prawnego Daniela Paul, zgłosiła się klienta z prośbą o ubezwłasnowolnienie osoby starszej - jej mamy, z powodu jej choroby psychicznej. Mama wnioskodawczyni była kilkukrotnie hospitalizowana, na oddziale psychiatrycznym. Od kilku lat jest na emeryturze. Doprowadziła do zadłużenia mieszkania, z którego musiała się wyprowadzić córka, z uwagi na agresywne zachowania mamy. Jej zaawansowane problemy z pamięcią, nieuzasadnione stany agresji, sprawiają że nie jest w stanie bez opieki i nadzoru funkcjonować w społeczeństwie, w tym załatwić podstawowych czynności życia codziennego np. zakupy, opłacenie rachunków, załatwienie spraw w urzędzie. Mama wnioskodawczyni, jest bezkrytyczna wobec swojej choroby, uważa się za osobę zdrową, nie wymagającą leczenia. W rezultacie złożonego wniosku o ubezwłasnowolnienie, Sąd Okręgowy w Lublinie zdecydował o ubezwłasnowolnieniu całkowitym mamy wnioskodawczyni.

Kogo można ubezwłasnowolnić? Warunki dopuszczalności ubezwłasnowolnienia całkowitego

Możliwość całkowitego ubezwłasnowolnienia dotyczy tylko tych, którzy ukończyli 13 rok życia. Warunkiem ubezwłasnowolnienia całkowitego jest również wystąpienie choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii. Należy przy tym zaznaczyć także, że nie każde zaburzenie psychiczne wskazane powyżej może prowadzić do ubezwłasnowolnienia całkowitego, a tylko takie, które uniemożliwia danej osobie kierowanie swoim postępowaniem. Potwierdził to Sąd Najwyższy w jednym ze swych postanowień wskazując, że: „Istnienie choroby psychicznej lub innej wskazanej w art. 13 § 1 k.c. przyczyny nie jest przesłanką wystarczającą do orzeczenia ubezwłasnowolnienia całkowitego. Musi jej jeszcze towarzyszyć powiązana z tymi przyczynami niemożność kierowania swoim postępowaniem przez osobę fizyczną. Przez pojęcie niemożność rozumie się brak świadomego kontaktu z otoczeniem oraz brak możliwości intelektualnej oceny swojego zachowania i wywołanych w nim następstw.” (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2017 r., sygn. akt I CSK 331/17).

Kto może wystąpić z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie innej osoby?

Osobami uprawnionymi do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie są:

• małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie,
• jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo,
• jej przedstawiciel ustawowy (np.: rodzice sprawujący władzę rodzicielską nad niepełnoletnim dzieckiem, opiekun ustanowiony dla osoby małoletniej).

Do jakiego sądu należy złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie oraz jaka jest wysokość opłaty sądowej?

Sprawy o ubezwłasnowolnienie rozpatrują sądy okręgowe w składzie trzech sędziów zawodowych. Właściwość miejscowa Sądu zależna jest od miejsca zamieszkania osoby nim objętej, a w przypadku jego braku sąd miejsca jej pobytu. Miejscem zamieszkania osoby fizycznej (art. 25 Kodeksu cywilnego) jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu. Jednocześnie kodeks wskazuje, że miejscem zamieszkania osoby przebywającej pod opieką jest miejsce zamieszkania jej opiekuna. Wniosek podlega opłacie sądowej, w kwocie 100 złotych, zgodnie z art. 23 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Z punktu widzenia skutecznego przeprowadzenia postępowania sądowego, istotne jest odpowiednie uzasadnienie wniosku o ubezwłasnowolnienie, w tym wskazanie niepokojących nas zachowań osoby objętej wnioskiem oraz złożenie wszelkich dokumentów medycznych uzasadniających chorobę.

Jaki jest skutek orzeczenia ubezwłasnowolnienia całkowitego?

Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie, nie posiada zdolności do czynności prawnych. Czynności prawne dokonywane przez osoby, które nie mają zdolności do czynności prawnych, są bezwzględnie nieważne. Osoba ubezwłasnowolniona na przykład nie może wyprzedawać składników swojego majątku, dokonywać darowizn czy zaciągać pożyczek.

Czynności prawne dokonywane przez osoby, które nie mają zdolności do czynności prawnych, są bezwzględnie nieważne

Art. 14 § 2 Kodeksu cywilnego dopuszcza jednakże możliwość zawierania umów przez takie osoby, z zastrzeżeniem iż są to umowy zawierane w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego (np. bieżące zakupy, zakup biletu). Gdyby taka umowa pociągała za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych, to mimo jej wykonania, nie staje się umową ważną. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie, który nie pozostaje pod władzą rodzicielską, sąd orzekając o ubezwłasnowolnieniu jednocześnie ustanawia opiekuna. Opiekun ma za zadanie dbać o powierzaną mu osobę, musi zarządzać jej majątkiem oraz reprezentować ją wobec osób trzecich. Ale z drugiej strony opiekun osoby ubezwłasnowolnionej podlega w tym zakresie kontroli sądu. Musi składać do sądu cykliczne sprawozdania, a niektóre jego decyzje dodatkowo muszą być zatwierdzane przez sędziego.