Emerytura wcześniejsza dla osób zatrudnionych w warunkach szczególnych – kwestia odbywania służby wojskowej

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Lublinie odmówił klientowi kancelarii prawa do emerytury wcześniejszej przyznawanej na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. 2018, poz. 1270, tekst jednolity ze zmianami, zwana dalej ustawą emerytalną) w związku z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. 1983, Nr 8, poz. 43 ze zmianami).

Przyczyny wydania negatywnej decyzji przez ZUS odmawiającej prawa do wcześniejszej emerytury

Organ rentowy wskazał, że wnioskodawca (klient kancelarii) nie udowodnił 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego oraz 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Organ rentowy do pracy w szczególnych warunkach nie uwzględnił okresu zatrudnienia u jednego z pracodawców, u którego wnioskodawca świadczył pracę na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego, ponieważ wnioskodawca nie przedłożył świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze za ten okres. Do stażu pracy nie uwzględnił również okresu niewykonywania zatrudnienia po odbyciu służby wojskowej

Co istotne, (o czym ZUS nie mógł wiedzieć na podstawie posiadanych dokumentów) wnioskodawca następnego dnia po zakończeniu służby wojskowej udał się do pracodawcy i zgłosił ówczesnemu kierownikowi bazy transportowej, gotowość do podjęcia zatrudnienia na stanowisku kierowcy. Uzyskał wówczas informację, że z uwagi na brak wolnych samochodów ciężarowych powinien poczekać na możliwość zatrudnienia. Następnie wnioskodawca kilkukrotnie, w odstępie kilku dni, zgłaszał pracodawcy gotowość do podjęcia pracy, oświadczenia składając kierownikowi bazy. Dopiero po upływie miesiąca pracodawca zgłosił wnioskodawcę do badań lekarskich przed ponownym zatrudnieniem.

Warunki przyznawania wcześniejszej emerytury dla osób zatrudnionych w warunkach szczególnych

Prawo do emerytury wcześniejszej dla osób zatrudnionych w warunkach szczególnych regulują przepisy art. 184 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej, zgodnie z którymi ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 roku przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 65 lat – dla mężczyzn oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Wcześniejsza emerytura przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Przepisy dotychczasowe, obowiązujące do dnia 1 stycznia 1999 roku, zostały zawarte w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Jak stanowi § 2 ust. 1 tego rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Natomiast § 4 ust. 1 rozporządzenia stanowi, że pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1. osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,
2. ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Jak ustalić czy pracownik pracował w szczególnych warunkach?

Pojęcie „pracy w warunkach szczególnych” jest więc pojęciem prawnym, co oznacza, że tylko praca skatalogowana w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku, wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy jest pracą w warunkach szczególnych (wyrok SA w Lublinie z dnia 5 września 2018 r., III AUa 312/18, Lex nr 2546146).

Zatem dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy i jej wykonywanie w warunkach określonych w § 2 ust. 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a więc stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy).

Dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy i jej wykonywanie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy

Gotowość do podjęcia zatrudnienia po zakończeniu odbywania służby wojskowej

Przez pozostawanie w dyspozycji pracodawcy, jako element gotowości do pracy w rozumieniu art. 81 § 1 k.p., należy rozumieć stan, w którym pracownik może niezwłocznie, na wezwanie pracodawcy podjąć pracę. Pracownik pozostający w dyspozycji pracodawcy oczekuje na możliwość podjęcia pracy na terenie zakładu pracy lub w innym miejscu wskazanym przez pracodawcę, nawet jeżeli pracodawca nie dopuszcza go do pracy. Ocena wskazanych wyżej przesłanek gotowości do pracy zależy od okoliczności faktycznych konkretnej sprawy (wyroki SN z dnia 2 września 2003 r., I PK 345/02, OSNP 2004, nr 18, poz. 308; z dnia 14 grudnia 2009 r., I PK 115/09, Lex nr 577683).

W omawianej sprawie stosunek pracy istniejący pomiędzy stronami, wynikający z treści umowy o pracę istniał w dacie powołania wnioskodawcy do odbycia zasadniczej służby wojskowej i istniał także nadal po jej zakończeniu.

Fakt ten w powiązaniu ze zgłoszeniem gotowości do pracy w dniu następującym po zakończeniu służby wojskowej przez wnioskodawcę bezpośredniemu przełożonemu nakazuje w świetle postanowień kodeksu pracy (art. 81 § 1) uznanie tego okresu (od dnia zgłoszenia gotowości do podjęcia pracy po opuszczeniu jednostki wojskowej do dnia faktycznego podjęcia pracy u dotychczasowego pracodawcy) jako okresu składkowego - nawet w przypadku, gdy pracodawca nie wypłacił pracownikowi wynagrodzenia za ten okres i nie zgłosił pracownika do ubezpieczenia społecznego.

Wnioskodawca wielokrotnie, w okresie po zakończeniu zasadniczej służby wojskowej do dnia podjęcia ponownie zatrudniania zgłaszał swą gotowość do pracy, swoim zachowaniem jednoznacznie manifestując zamiar kontynuacji stosunku pracy, pozostając w dyspozycji pracodawcy, stawiający się na jego wezwanie, w tym na badania lekarskie. Wnioskodawca miał faktyczną możliwość wykonywania pracy, bowiem miał konieczne uprawnienia kierowcy zawodowego, a przeprowadzenie badań lekarskich było uzależnione jedynie od aktywności samego pracodawcy.

Okoliczności, przez które możliwość rzeczywistego podjęcia wykonywania pracy nastąpiła dopiero po miesiącu nie wynikały z przyczyn leżących po jego stronie, tylko po stronie zakładu pracy. Jak z kolei wynika z przepisów kodeksu pracy pracownik nie może ponosić negatywnych konsekwencji braku skierowania go do pracy przez pracodawcę, czy też innych przeszkód ze strony pracodawcy, które uniemożliwiają mu podjęcie pracy.

Wnioskodawca w sposób dostateczny i zrozumiały dla pracodawcy uzewnętrznił gotowość do wykonywania pracy. Miał zamiar jej podjęcia i pozostawał w dyspozycji pracodawcy, o czym świadczy kilkukrotne zgłaszanie kierownikowi gotowości do zatrudnienia. Ponadto, nie zachodziły okoliczności, które uniemożliwiałyby mu podjęcie pracy. Przez cały czas miał on faktyczną zdolność jej świadczenia.

Czy okres po odbywaniu służby wojskowej można wliczyć do stażu pracy?

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem każde zachowanie pracownika objawiające w dostateczny sposób jego zamiar kontynuacji stosunku pracy należy rozumieć jako gotowość do pracy (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2013 r., I PK 187/12 LEX nr 1554918, z dnia 25 października 2016 r. I PK 255/15 LEX nr 2155205). Nadto w przypadku jak poddany analizie w niniejszej sprawie, dla uznania spornego okresu jako składkowego nie jest wymagane przez osobę ubiegającą się o emeryturę wykazania faktu opłacenia przez pracodawcę składek na pracownicze ubezpieczenie społeczne (wyrok SN z dnia 7 marca 2017 r., III UK 84/16 II PK 81/13, Lex nr 2278301; wyrok: SA w Krakowie z dnia 19 września 2018 r., III AUa 445/18, Lex nr 2585153; SA w Gdańsku z dnia 4 listopada 2016 r., III AUa 995/16, Lex nr 2250156).

Podsumowując powyższe, sytuację pracownika zgłaszającego gotowość do podjęcia pracy po powrocie ze służby wojskowej w pierwszej kolejności należy więc rozpatrywać z perspektywy przepisów prawa pracy. Dopiero w dalszej kolejności skutki wynikające z powyższych przepisów należy odnosić do ustawy emerytalnej. Zauważyć trzeba, że to stosunek pracy wywołuje określone skutki w sferze prawa ubezpieczeń społecznych, a nie odwrotnie. To nie przepisy ubezpieczeniowe determinują sposób, w jaki należy traktować stosunek pracy pracownika z pracodawcą, a przepisy kodeksu pracy. Istotne jest też, że wnioskodawca został powołany do odbywania zasadniczej służby wojskowej, na co nie miał wpływu, a w konsekwencji nie miał też wpływu na przerwanie wykonywania zatrudnienia jako kierowca i podjęcia pracy ponownie dopiero w wyznaczonym przez pracodawcę terminie.

Bezpośrednio po okresie przerwania zatrudnienia wnioskodawca (klient kancelarii) zgłosił się do podjęcia dotychczasowej pracy. W tej sytuacji Sąd nie miał wątpliwości, że okres od zgłoszenia przez wnioskodawcę gotowości do pracy, należało uwzględnić do ogólnego stażu ubezpieczeniowego jako okres składkowy. Z tego względu Sąd uznał, że wnioskodawca legitymuje się co najmniej 25-letnim okresem składkowym i nieskładkowym.

Nieuznanie okresu pracy w warunkach szczególnych z powodu braku świadectw pracy w warunkach szczególnych

W omawianej sprawie względem kwestii zatrudnienia w warunkach szczególnych w okresie pracy na stanowisku kierowcy organ rentowy zakwestionował świadectwo pracy, które nie zawiera informacji na temat wykonywania pracy w szczególnych warunkach, należy w tym miejscu przypomnieć ugruntowane stanowisko orzecznictwa, zgodnie z którym brak odpowiedniej informacji zawartej w świadectwie pracy samoistnie nie przesądza o braku wykonywania pracy w warunkach szczególnych i nie może negatywnie oddziaływać na uprawnienia emerytalne pracownika.

Świadectwo pracy nie jest bowiem dokumentem urzędowym i w postępowaniu sądowym jest traktowane jako dokument prywatny w rozumieniu art. 245 k.p.c. (wyrok SN z dnia 16 czerwca 2009 r., I UK 24/09, Legalis nr 265766). Z tego względu pracownik może za pomocą innych środków dowodowych wykazywać okoliczności wykonywania pracy w warunkach szczególnych. Jest to zgodne z brzmieniem art. 473 § l k.p.c., zgodnie z którym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych nie stosuje się przepisów ograniczających dopuszczalność dowodu ze świadków i z przesłuchania stron. Z tego względu sąd przy ustalaniu spornych okoliczności może korzystać z wszelkich środków dowodowych, w szczególności może w celu sprawdzenia faktów niewynikających dostatecznie z treści przedłożonych do sprawy dokumentów przeprowadzić dowód ze świadków lub z przesłuchania stron.

Brak odpowiedniej informacji zawartej w świadectwie pracy samoistnie nie przesądza o braku wykonywania pracy w warunkach szczególnych i nie może negatywnie oddziaływać na uprawnienia emerytalne pracownika

Orzeczenie Sądu - zmiana decyzji ZUS-u i ustalenie prawa do wcześniejszej emerytury

Sąd uznał odwołanie od decyzji ZUS za uzasadnione wskazując, iż wnioskodawca w okresie za który przedłożył świadectwo pracy wykonywał wskazaną w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku, w wykazie A, dziale VIII. W transporcie i łączności, poz. 2. Pracę kierowców samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony. Doliczając powyższy okres do uwzględnionego przez organ rentowy okresu w warunkach szczególnych sąd uznał, że wnioskodawca legitymuje się łącznym okresem co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Ponadto, w związku z uwzględnieniem okresu po odbyciu służby wojskowej uznał, iż wnioskodawca legitymuje się 25-letnim okresem składkowym i nieskładkowym. Wyrok z przedstawianej sprawy zamieszczaliśmy w dziale Wygrane sprawy w temacie: Sąd uznał odwołanie od decyzji ZUS-u za zasadne i wydanym wyrokiem ustalił klientowi prawo do emerytury