(Nie)Równe traktowanie pracowników zatrudnionych w zespołach ratownictwa medycznego względem pielęgniarek

W ostatnim czasie do naszej Kancelarii wpłynęła niezwykle ciekawa sprawa z zakresu prawa pracy, dotycząca ogólnie rzecz ujmując równego traktowania pracowników w zatrudnieniu. W ramach tego postępowania (a właściwie postępowań, które po złożeniu pozwów zostały przez Sąd połączone do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia) grupa pracowników- ratowników medycznych wykonujących swoje obowiązki w ramach zespołów ratownictwa medycznego, wystąpiła z roszczeniem zasądzenia wyrównania przysługującego im wynagrodzenia zasadniczego do wysokości przysługującej pielęgniarkom świadczących pracę w tychże zespołach oraz odszkodowania tytułem naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu. Istotą niniejszego procesu stała się zatem ocena, czy praca wykonywana przez ratowników medycznych w zespołach ratownictwa medycznego zasługuje na tożsame wynagrodzenia co praca pielęgniarek również wykonujących zadania w tych zespołach.

Ważne!

Jak stanowi art. 11² Kodeksu pracy pracownicy mają równe prawa z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków; dotyczy to w szczególności równego traktowania mężczyzn i kobiet w zatrudnieniu.

Stan faktyczny sprawy - zaniżenie wartości wynagrodzenia ratowników medycznych w porównaniu z wynagrodzeniem pielęgniarek

Jak już wskazano, pracownicy zatrudnieni na stanowiskach ratownika medycznego wystąpili do Sądu od zasądzenie określonych kwot, argumentując swoje roszczenia w następujący sposób. Otóż, w ich ocenie zakres medycznych czynności ratowników medycznych i pielęgniarek systemu zatrudnionych w zespołach ratownictwa medycznego określony jest w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2016 roku w sprawie medycznych czynności ratunkowych i świadczeń zdrowotnych innych niż medyczne czynności ratunkowe, które mogą być udzielane przez ratownika medycznego oraz w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 28 lutego 2017 roku w sprawie rodzaju i zakresu świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych udzielanych przez pielęgniarkę albo położną samodzielnie bez zlecenia lekarskiego. Z analizy tych unormowań wynika, że zakres medycznych czynności ratunkowych w zespole ratownictwa medycznego ratowników i pielęgniarek był tożsamy.

Pracownicy mają równe prawa z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków; Art. 11² k.p

Mając zatem na uwadze zakres obowiązków medycznych czynności ratunkowych, które wykonują ratownicy medyczni i pielęgniarki należało stwierdzić, że jest to wykonywanie jednakowej pracy, co potwierdzają także przepisy ustawy z dnia 8 września 2006 roku o Państwowym Ratownictwie Medycznym. W ustawie określono bowiem trzy rodzaje zespołów ratownictwa medycznego i w każdym z nich alternatywnie występuje pielęgniarka systemu lub ratownik medyczny. Regulacja zatem uznaje tożsamość kwalifikacji do wykonywania określonej pracy i nie przypisuje pielęgniarkom systemu w zespołach ratownictwa medycznego żadnych specjalistycznych uprawnień, czy też innej roli niż ratownikom medycznym. Zdaniem strony powodowej w systemie ratownictwa medycznego, w zespołach ratownictwa w zakresie podejmowanych medycznych czynności ratunkowych funkcjonują tym samym dwa zawody, ale wykonywana praca jest jednakowa. W tej sytuacji doszło do bezpodstawnego zaniżenia wartości wynagrodzenia ratowników medycznych w porównaniu z wynagrodzeniem pielęgniarek. Równocześnie wynagrodzenia pracowników w zespołach ratownictwa medycznego nie zostały zróżnicowane o dopuszczalne kryteria, bowiem pracodawca dokonał takiego zróżnicowania w oparciu o wykonywany zawód, co czego nie był uprawniony. Zdaniem powodów za takie kryterium nie mogły zostać uznane posiadane przez pielęgniarki kwalifikacje, bowiem poziom uzyskanego wykształcenia nie wpływał na wartość wynagrodzenia zasadniczego.

Podobieństwa zakresu powierzonych czynności a różnice w zakresie kwalifikacji zawodowych

W odpowiedzi na taką argumentację pozwany pracodawca podniósł, iż w jego ocenie okoliczność, że pielęgniarki systemu i ratownicy medyczni, na gruncie obowiązujących przepisów prawa, uprawnieni są do samodzielnego udzielania pacjentom tych samych świadczeń zdrowotnych, nie jest wystarczające do uznania świadczonej przez nich pracy za jednakową. Nie jest wystarczające bowiem ustalenie podobieństwa czy choćby identyczności zakresu powierzonych czynności, ale koniecznym jest dodatkowo sięgnięcie do kryterium kwalifikacji koniecznych do wykonywania pracy w obydwu zawodach, a te są różne.

Kształcenie pielęgniarki trwa bowiem co najmniej 3 lata, może trwać krócej w przypadku pielęgniarek, które posiadają świadectwo dojrzałości i ukończyły liceum medyczne lub szkołę policealną albo pomaturalną, kształcącą w zawodzie pielęgniarki. Konieczne jest również posiadanie specjalizacji, którego uzyskanie musi poprzedzić ukończenie szkoleń specjalizacyjnych z odpowiednich dziedzin, w zależności od kierunku specjalizacji, z blisko tysiącem godzin dydaktycznych. Również ukończenie kursu kwalifikacyjnego wiąże się z ukończeniem kursów z odpowiednich dziedzin z blisko 500 godzinami dydaktycznymi.

W ocenie pozwanego zatem ustawodawca postawił bardzo wysokie wymagania zarówno formalne i merytoryczne, jak i etyczne dla osób chcących wykonywać pracę na stanowisku pielęgniarki systemu. Ponadto wykonywanie zawodu pielęgniarki polega na udzielaniu szerokiego spektrum świadczeń zdrowotnych określonego w ustawie o zawodach pielęgniarki i położnej oraz rozporządzeniach wykonawczych do tej ustawy. Zatem wykonywanie medycznych czynności ratunkowych jest tylko jednym z wielu rodzajów świadczeń zdrowotnych, jakie może wykonywać pielęgniarka. Dodatkowo, oprócz udzielania świadczeń zdrowotnych może wykonywać także inne czynności przewidziane przez w/w ustawę. Ponadto pielęgniarka systemu, podobnie jak każda inna pielęgniarka w odróżnieniu od ratownika medycznego, podlega odpowiedzialności zawodowej.

W ocenie pozwanego pracodawcy status zawodowy pielęgniarki systemu wyraźnie wskazuje, że uprawnienia do wykonywania tego zawodu, na tym stanowisku, mogą uzyskać tylko osoby mające wcześniej wykształcenie pielęgniarskie, uzyskujące dodatkowe kwalifikacje w ramach specjalizacji lub kursu kwalifikacyjnego oraz muszące wykazać określony staż pracy, natomiast tytuł ratownika medycznego uzyskuje co do zasady osoba bez wcześniejszego przygotowania medycznego, a do pracy nie potrzebuje ani specjalizacji, ani określonego stażu, co miałoby stanowić o tym, że pielęgniarka systemu ma zdecydowanie szerszy zakres kwalifikacji zawodowych i umiejętności oraz zdecydowanie szersze uprawnienia do wykonywania świadczeń samodzielnych bez zlecenia lekarskiego i sprawowania całościowej opieki nad pacjentem.

Ważne!

Zgodnie z art. 18^3c § 1 Kodeksu pracy § 1 pracownicy mają prawo do jednakowego wynagrodzenia za jednakową pracę lub za pracę o jednakowej wartości, zgodnie zaś z § 3 pracami o jednakowej wartości są prace, których wykonywanie wymaga od pracowników porównywalnych kwalifikacji zawodowych, potwierdzonych dokumentami przewidzianymi w odrębnych przepisach lub praktyką i doświadczeniem zawodowym, a także porównywalnej odpowiedzialności i wysiłku.

Ocena prawna zaistniałego sporu - zasada równego traktowania i niedyskryminacji

Oceniając zaistniały spór Sąd co do zasady przyznał rację pracownikom i zasądził na ich rzecz kwoty dochodzone tytułem wyrównania wynagrodzenia. Odnosząc się do zgłoszonych roszczeń Sąd wyjaśnił, że wynagrodzenie za pracę jest przede wszystkim ekwiwalentem pracy wykonywanej przez pracownika i w związku z tym powinno odpowiadać jej rodzajowi (art. 29 § 1 k.p.), a przy tym uwzględniać zasadę równego traktowania i niedyskryminacji (art. 11² i art. 11³ k.p.).

Pracownicy z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków mają bowiem równe prawa. Zgodnie przy tym z art. 78 § 1 k.p. wynagrodzenie za pracę powinno być tak ustalane, aby odpowiadało w szczególności rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniało ilość i jakość świadczonej pracy.

Sąd podkreślił przede wszystkim, że zarówno zawód ratownika medycznego, jak i pielęgniarki (w tym pielęgniarki systemu) są zawodami medycznymi, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt. 2 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 roku o działalności leczniczej. Idąc dalej Sąd dokonał porównania zadań, do których wykonania pielęgniarka systemu w rozumieniu art. 3 pkt 6 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U. z 2016 r. poz. 1868 i 2020 oraz z 2017 r. poz. 60) jest uprawniona samodzielnie bez zlecenia lekarskiego zgodnie z § 4 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 28 lutego 2017 roku w sprawie rodzaju i zakresu świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych udzielanych przez pielęgniarkę albo położną samodzielnie bez zlecenia lekarskiego (Dz. U. z 2017 roku, poz. 497) i uznał, że jest on tożsamy z zakresem zadań, które mogą być udzielane samodzielnie przez ratownika medycznego w spornym okresie zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2016 roku w sprawie medycznych czynności ratunkowych i świadczeń zdrowotnych innych niż medyczne czynności ratunkowe. Oznacza to zdaniem Sądu, że ustawodawca przewidział alternatywę w wykonywaniu poszczególnych czynności realizowanych przez zespoły ratownictwa medycznego przez pielęgniarkę systemu lub ratownika medycznego, powierzając tym grupom co do zasady takie same zadania.

Zdaniem Sądu częściowo odmienny opis czynności wykonywanych przez pielęgniarki systemu i ratowników medycznych w rzeczywistości w żaden sposób nie różnicuje rodzaju wykonywanej przez nich pracy w ramach zespołów ratownictwa medycznego. Również zakres czynności określony przez pracodawcę dla obu grup zawodowych w zdecydowanej części był praktycznie taki sam, przy czym faktycznie realizowane czynności były identyczne.

Sąd podkreślił, że literalny zapis zwarty w umowie nie decyduje o rodzaju wykonywanej pracy. Najważniejszy jest zakres powierzonych i wykonywanych czynności. Tym samym nawet niepowierzenie formalnie ratownikowi obowiązków nie oznacza, że taka osoba nie wykonuje czynności medycznych. Skoro zainteresowany świadczy czynności z tego zakresu, to ma uprawnienia, jakie przysługują osobom wykonującym zawód medyczny (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2013 roku I PK 188/12).

Sąd nie kwestionował przy tym, że ogólne kwalifikacje pielęgniarek wykraczają poza ramy czynności medycznych realizowanych przez pielęgniarki systemu i ratowników medycznych w Państwowym Ratownictwie Medycznym, co oznacza, że wykonywanie czynności medycznych ratunkowych przez pielęgniarki systemu jest jednym z wielu rodzajów świadczeń zdrowotnych jakie może realizować. Zawód ratownika natomiast został stworzony i przypisany do stricte określonych świadczeń medycznych tj. czynności ratunkowych w systemie Państwowego Ratownictwa Medycznego.

Niemniej jednak odmienna droga dojścia do zawodu, nabyte kompetencje i szersze ogólne kwalifikacje, czy w końcu odpowiedzialność zawodowa nie będą miały znaczenia na gruncie niniejszej sprawy, albowiem ocenie muszą podlegać tylko i wyłącznie czynności wykonywane przez ratownika medycznego oraz pielęgniarkę systemu w ramach systemu ratownictwa medycznego - medycznych czynności ratunkowych realizowanych przez zespoły ratownictwa medycznego, jak wykazało natomiast przeprowadzone postępowanie dowodowe, obie grupy zawodowe pielęgniarki systemu i ratownicy medyczni świadcząc pracę na rzecz pozwanego realizowali tożsame czynności, niczym się nie różniące.

Stosownie do art. 11² k.p. pracownicy mają równe prawa z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków. Do kategorii podmiotów objętych tym przepisem należą pracownicy charakteryzujący się wspólną cechą, jaką jest jednakowe pełnienie takich samych obowiązków.

Zgodnie z art. 18^3a § 1 Kodeksu pracy pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w szczególności bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony, zatrudnienie w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy, zgodnie zaś z art. 18^3c § 1 Kodeksu pracy pracownicy mają prawo do jednakowego wynagrodzenia za jednakową pracę lub za pracę o jednakowej wartości, którą zgodnie z § 3 są prace, których wykonywanie wymaga od pracowników porównywalnych kwalifikacji zawodowych, potwierdzonych dokumentami przewidzianymi w odrębnych przepisach lub praktyką i doświadczeniem zawodowym, a także porównywalnej odpowiedzialności i wysiłku.

W kontekście tych przepisów Sąd uznał, że zróżnicowanie sytuacji pracowników z powodu przynależności do określonej grupy zawodowej, mimo wykonywania jednakowej pracy, doprowadziło do naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu powodów, a dodatkowo, że pozwany pracodawca miał tego świadomość, a co za tym idzie roszczenie o zasądzenie wyrównania wynagrodzenia było uzasadnione.