Wcześniejsza emerytura - emerytura z tytułu pracy w warunkach szczególnych

Komu przysługuje wcześniejsza emerytura? Jakie warunki należy spełnić?

Warunki przejścia na wcześniejszą emeryturę dla zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze określa ustawa "emerytalna" w art. 184 i muszą być one spełnione do dnia 1 stycznia 1999 r. Stosując pewne uproszczenie możemy powiedzieć, że są trzy warunki. Pierwszym jest osiągnięcie określonego wieku wynoszącego dla kobiet 55 lat i mężczyzn lat 60. Dodatkowo okres pracy w tak zwanych warunkach szczególnych musi wynosić minimum 15 lat oraz staż pracy ubezpieczonego nie może być mniejszy niż 25 lat. Te dwa ostatnie warunki muszą został spełnione najpóźniej na dzień 1 stycznia 1999 r.

W związku z taką konstrukcją przepisu, rodzą się w praktyce pewne wątpliwości co do zasad nabywania emerytury w obniżonym wieku. Najczęściej poruszaną wątpliwością jest, znaczenie zatrudnienia w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze po wskazanej dacie, a więc czy te okresy mogą zostać zaliczone do owego 15 letniego stażu pracy w warunkach szczególnych. Odpowiedź w tym zakresie jest negatywna, gdyż okres ten ma tylko i wyłącznie znaczenie, jeśli przypadał przed wcześniej wskazaną datą.

Okres pracy w tak zwanych warunkach szczególnych musi wynosić minimum 15 lat oraz staż pracy ubezpieczonego nie może być mniejszy niż 25 lat. Te warunki muszą zostać spełnione najpóźniej na dzień 1 stycznia 1999 r.

Odbywanie służby wojskowej a praca w warunkach szczególnych

Niekiedy ubezpieczonym brakuje owych 15 lat pracy w warunkach szczególnych do nabycia prawa emerytalnego. Przykładowo dana osoba pracowała w takich warunkach 14 lat i 2 miesiące, taki okres zatrudnienia nie będzie jej uprawniał do nabycia wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych, niemniej co istotne do tego okresu można zaliczyć okres służby wojskowej. Taki kierunek orzeczniczy przyjmowany był wielokrotnie przez Sąd Najwyższy czego przykładem jest uchwała 7 sędziów z dnia 16 października 2013 r., II UZP 6/13, gdzie wskazano, iż osobom odbywającym służbę wojskową w latach 70 okres ten należy zaliczyć do stażu pracy w warunkach szczególnych. Choć w tym zakresie musi być spełniony dodatkowo jeszcze jeden istotny warunek, a więc ubezpieczony po odbyciu służby wojskowej musiał wrócić do pracy w tym samym zakładzie. Brak spełnienia takiego wymogu wykluczało możliwość zaliczenia tego okresu do pracy w warunkach szczególnych. Dokładniej omawiamy tę kwestię na przykładzie prowadzonej przez kancelarie sprawy w artykule: Emerytura wcześniejsza dla osób zatrudnionych w warunkach szczególnych – kwestia odbywania służby wojskowej.

Zaliczanie okresu pracy na roli do stażu pracy

Kolejnym zagadnieniem jest spełnienie przesłanki tak zwanego ogólnego stażu pracy, a więc owych 25 lat pracy przed 1 stycznia 1999 r. Tu niejednokrotnie zaliczany jest okres pracy na roli zwany potocznie również "gęsiowym". Warunki zaliczenia tego okresu określa ustawa z dnia 20 lipca 1990 r., o wliczaniu czasu pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy Dz.U. z 1990 Nr 54, poz. 310.

Zgodnie z jej postanowieniami, aby czas pracy był zaliczony muszą być spełnione określone przesłanki: pierwszym przypadkiem jest świadczenie pracy na gospodarstwie rolnym własnym lub współmałżonka, w drugim przypadku chodzi o okresy przypadające przed 1 stycznia 1983 r., pod warunkiem ukończenia 16 lat i świadczenia pracy na gospodarstwie rolnym rodziców lub teściów pod warunkiem objęcia tego gospodarstwa i prowadzenia go osobiście lub z współmałżonkiem. Ostatnim zaś zaliczalnym okresem jest przypadający po dniu 31 grudnia 1982 r., okres pracy w charakterze domownika. Tym samym niekiedy niestety niektóre okresy pracy na gospodarstwie rolnym nie zostaną zaliczone do brakującego stażu pracy wymaganego do nabycia wcześniejszej emerytury.

Okresy zatrudnienia poza granicami RP

Inną drogą, która niejednokrotnie pozwoli na doliczenie wymaganych okresów do ogólnego staży pracy (25 lat) są zaliczalne okresy zatrudnienia poza granicami RP. Jednym z nich jest czas pracy w USA, gdzie to odpowiednie umowy międzynarodowe kwalifikują ten okres zrównując go ze świadczeniem pracy w Polsce.

Udowodnienie pracy w szczególnych warunkach - świadectwa pracy

Innym problemem występującym w tego typu sprawach jest wystawienie przez pracodawcę wadliwego świadectwa pracy, w którym błędnie określono stanowisko pracy pracownika, jakie nie znajduje się w wykazie prac uprawniających do emerytury z uwagi na pracę w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze (stanowiący załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze). W takich przypadkach ZUS odmawia prawa do wcześniejszej emerytury, ale z taką sytuacją będziemy mieli również do czynienia, gdy zakład pracy wystawi odpowiednie świadectwo, a ZUS nabierze przekonania, że praca w szczególnych warunkach nie była świadczona. Organ rentowy wyda decyzję odmowną.

Jak odwołać się od decyzji ZUS-u odmawiającej prawa do wcześniejszej emerytury?

Od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odmawiającej przyznania wcześniejszej emerytury uprawniony ma prawo odwołać się do Sądu Pracy za pośrednictwem ZUS, w terminie 30 dni od dnia jej doręczenia. Następnie w toku postępowania sądowego należy wykazać, jakie czynności faktycznie ubezpieczony wykonywał i czy oddziaływały na niego owe warunki szczególne. Istotne i warte przytoczenia w tym zakresie jest jedno z orzeczeń Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2004 r., II UK 337/03, w którym Sąd wyraźnie wskazał, że istotna jest nie tyle nazwa zajmowanego stanowiska, lecz rodzaj wykonywanej pracy.

W przypadku gdy ZUS odmówi prawa do emerytury, uprawniony ma prawo się odwołać do Sądu Pracy za pośrednictwem ZUS, w terminie 30 dni od dnia doręczenia decyzji odmownej.

Często kwestionowane jest również prawo do emerytury za pracę w warunkach szczególnych, osób zatrudnionych na stanowiskach związanych z kontrolą stanowisk na których występowały szczególne warunki pracy, a więc na tak zwanych stanowiskach kierowniczych.

Osoby, które pracowały w warunkach szczególnych a nie spełniają któregoś z pozostałych warunków wymaganych do uzyskania emerytury wcześniejszej mogą starać się o nabycie emerytury pomostowej. Ustawa o emeryturach pomostowych przewiduje również odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury w postaci dodatku do emerytury za warunki szczególne. O dodatku piszemy w artykule: Czym jest rekompensata za pracę w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze? Jakie warunki należy spełniać?