Pozbawienie władzy rodzicielskiej

Zgodnie z przepisami kodeku rodzinnego i opiekuńczego dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską aż do pełnoletności , zaś rodzice wychowują je i kierują nim. W pewnych przypadkach władza ta może zostać ograniczona lub rodzice mogą być jej pozbawieni. Pozbawienie rodziców władzy rodzicielskiej jest najdalej idącym środkiem ingerencji, którą stosuje sąd opiekuńczy i może być uzasadnione jedynie w wyjątkowych okolicznościach.

Stan faktyczny jednej ze spraw prowadzonych przez Kancelarię o pozbawienie władzy rodzicielskiej

Sąd Rejonowy Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku, IV Wydział Rodzinny i Nieletnich, wydał postanowienie o pozbawieniu władzy rodzicielskiej matki nad małoletnią córką, o ustaleniu miejsca pobytu małoletniej w miejscu zamieszkania jej ojca oraz o zakazie utrzymywania kontaktów z małoletnią. Powyższe postanowienie zostało wydane na wniosek, złożony przez naszych prawników.

Do Kancelarii Radcy Prawnego Daniela Paul, zgłosił się ojciec małoletniej córki. Wnioskodawca od 4 lat samodzielnie wychowuje dziewczynkę. Mieszkają razem w domku jednorodzinnym. Dziecko bardzo dobrze się uczy i w szkole otrzymuje świadectwa z tzw. "czerwonym paskiem".

Matka w rażący sposób zaniedbuje obowiązki względem córki, nie odwiedza jej, nie utrzymuje z nią kontaktu telefonicznego. Nie przejawia wobec dziewczynki żadnych uczuć ani rodzicielskiej troski, jaką winien otaczać dziecko każdy normalny rodzic. Uczestniczka postępowania nie płaci ustanowionych przez Sąd alimentów.

Matka małoletniej przebywała w Zakładzie Karnym, gdzie odbywała karę pozbawienia wolności. Natomiast po opuszczeniu zakładu karnego, nie ustabilizowała swojej sytuacji życiowej, nie poszukiwała pracy, nie posiadała stałego miejsca zamieszkania, w dalszym ciągu nadużywała alkoholu. Postanowienie z opisanej sprawy zamieszczaliśmy w dziale Wygrane sprawy w temacie Sprawa 91: Postanowienie Sądu w sprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej

Przebieg postępowania w sprawach o pozbawienie władzy rodzicielskiej

Pozbawienie władzy rodzicielskiej może nastąpić poprzez złożenie wniosku o pozbawienie władzy rodzicielskiej do sądu rejonowego (wydział rodzinny). Właściwym sądem miejscowo jest sąd rejonowy miejsca zamieszkania dziecka. Wnioskodawcą może być każdy z rodziców, a także każda osoba, która ma interes prawny w rozstrzygnięciu - na przykład babcia dziecka lub ciotka.

W trakcie postępowania sąd między innymi przesłuchuje strony postępowania, zawnioskowanych świadków oraz zleca przeprowadzenie wywiadu kuratora środowiskowego w miejscach zamieszkania uczestników postępowania.

Sprawa o pozbawienie władzy rodzicielskiej podlega rozpoznaniu w postępowaniu nieprocesowym, a orzeczenie zostaje wydane w postaci postanowienia i może być wydane tylko po przeprowadzeniu rozprawy.

Przesłanki pozbawienia władzy rodzicielskiej

Kodeks rodzinny i opiekuńczy w art. 111 § 1 wskazuje trzy przyczyny pozbawienia władzy rodzicielskiej, którymi są:

1. niemożność wykonywania władzy rodzicielskiej z powodu trwałej przeszkody - trwała przeszkoda to taka, która według rozsądnego przewidywania będzie istniała przez długi czas, niedający się ustalić albo wprawdzie możliwy do przewidzenia, ale obejmujący długi okres, z reguły wieloletni, np. wyjazd rodzica na stałe za granicę, połączony z brakiem zainteresowania się dzieckiem, pobyt w zakładzie karnym w celu odbycia długotrwałej kary, długotrwały pobyt w zakładzie leczniczym, zaginięcie tego z rodziców, co do którego sąd orzeka pozbawienie władzy rodzicielskiej. Trwała przeszkoda może także wystąpić z przyczyny niezawinionej przez rodzica, np. z powodu bardzo ciężkiej i przewlekłej choroby, która uniemożliwia zajmowanie się dzieckiem.
2. nadużywanie władzy rodzicielskiej - polega na wysoce nagannym zachowaniu się rodzica wobec dziecka, np. nadmiernym karceniu, zmuszaniu dziecka do nadmiernej pracy w domu, jak i do pracy zarobkowej, nakłanianiu do popełnienia przestępstw, wykorzystywaniu seksualnym. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 7 września 2000 r., I CKN 931/00, wskazał, że ma to miejsce w szczególności, gdy np. ojciec dziecka uporczywie, wielokrotnie nachodzi mieszkanie, w którym mieszka małoletnia z matką, przychodząc najczęściej w godzinach nocnych, zawsze będąc w stanie nietrzeźwym, ubliżając matce dziecka i grożąc jej, wywołując drastyczne awantury.
3. rażące zaniedbywanie obowiązków względem dziecka - to taka sytuacja w której rodzic nie realizuje podstawowych czynności, warunkujących prawidłowy rozwój dziecka, np. nie zapewnia dziecku należytej opieki zdrowotnej, uchyla się od płacenia alimentów, nie utrzymuje kontaktów z dzieckiem, nie dba o jego wykształcenie, nie uczestniczy w ważnych dla dziecka i jego prawidłowego rozwoju wydarzeniach. W orzecznictwie przyjmuje się, że nadużywanie alkoholu, uprawianie przestępczego procederu i uchylanie się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka są wystarczającą przyczyną pozbawienia władzy rodzicielskiej na podstawie art. 111 § 1 k.r.o. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2000 r. III CKN 834/99.

Skutki pozbawienia władzy rodzicielskiej

Pozbawienie władzy rodzicielskiej ma na celu wyłącznie ochronę interesów dziecka. Dla rodzica skutkuje brakiem możliwości podejmowania decyzji w sprawach dotyczących dziecka np. o miejscu zamieszkania dziecka, wyborze szkoły, wyjazdach, leczeniu itp. Pozbawienie władzy rodzicielskiej nie powoduje zerwania wszelkich więzi między rodzicem pozbawionym władzy rodzicielskiej a dzieckiem, w szczególności:

• rodzice zachowują prawo do kontaktów z dzieckiem,
• nadal istnieje obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dzieci,
• zostają zachowane zasady dziedziczenia.

Warto zaznaczyć, że władza rodzicielska nie jest odbierana na zawsze. Jeżeli ustały przyczyny jej odebrania i rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej będzie potrafił to wykazać przed sądem – sąd może mu przywrócić władzę rodzicielską.