Oskładkowanie Świadczeń Socjalnych

Świadczenia socjalne określone zostały w art. 2 ust. 5 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, gdzie wskazano podmioty uprawnione, jakimi są pracownicy i ich rodziny, emeryci i renciści i ich rodziny oraz inne osoby. W konsekwencji oznacza to, że mamy do czynienia z trzema grupami podmiotów uprawnionych, gdzie przynajmniej wstępnie dwie pierwsze grupy zostały ustawowo określone, zaś trzecia grupa jest precyzowana w drodze przepisów regulaminu, funkcjonującego w danej jednostce.

Przyznawanie świadczeń socjalnych w oparciu o kryteria socjalne

Drugą dość istotną regułą, jest przyznawanie świadczeń socjalnych w oparciu o kryteria socjalne określone w art. 8 ust. 2 ustawy o ZFŚS, a więc przy zastosowaniu sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej. Istotny jest również fakt, że odpis lub jego brak względem podmiotów ustawowo uprawnionych, nie mają wpływu na wysokość świadczenia, ani prawo jego nabycia. 

Tym samym, jedynymi kryteriami jakie mogą mieć zastosowanie przy stosowaniu tej ustawy, są uprzednio wskazane kryteria socjalne. Prowadzi to równocześnie do wniosku, iż nie można stosować innych kryteriów, zamiast lub obok ustawowo określonych, a więc nie można na przykład stosować dodatkowego kryterium stażu pracy, wskazując, że świadczenie się należy po przepracowaniu roku czy też dwóch lat. Niedopuszczalne jest stosowanie kryterium wymiaru etatu obok kryteriów socjalnych, tym samym dla przykładu, nie można stosując ustawowe kryteria zakwalifikować uprawnionego do określonej grupy "dochodowej" i podzielić mu świadczenie w oparciu o wymiar etatu, na przykład na pół.

Nie można stosować dodatkowego kryterium np. stażu pracy, wskazując, że świadczenie należy się po przepracowaniu roku czy też dwóch lat. Niedopuszczalne jest róznież stosowanie kryterium wymiaru etatu obok kryteriów socjalnych.

Oględnie rzecz ujmując, ustawa o ZFŚS posługuje się tylko i wyłącznie kryteriami socjalnymi nie dopuszczając na stosowanie innych kryteriów. Nieuprawnionym będzie więc działanie, z jakim bardzo często spotykamy się w jednostkach oświatowych, w ramach którego administracja i obsługa nabędzie prawo do tak zwanych wczasów pod gruszą, zaś nauczyciele zostaną go pozbawieni. W takiej sytuacji mamy do czynienia z częściowym zastosowaniem kryteriów socjalnych, ale dochodzi także do uwzględnienia dodatkowego niezgodnego z ustawą kryterium - statusu pracowniczego, a więc statusu pracownika administracji lub obsługi oraz statusu nauczycielskiego. Konieczną przesłanką zasądzenia będzie jednak zła organizacja pracy, która musi zaistnieć,aby uzyskanie należnego dodatku do wynagrodzenia było możliwe.

Oświadczanie o dochodach niezbędne do weryfikacji kryteriów socjalnych

Dodatkową "modyfikacją" zagadnienia stosowania kryteriów socjalnych jest niewłaściwe zbieranie oświadczeń o dochodach. Mianowicie, w toku stosowania kryteriów socjalnych, co do zasady obowiązani jesteśmy do ustalenia tak zwanego średniego dochodu na członka rodziny, na który składa się sytuacja materialna określonych podmiotów, a więc zazwyczaj rodziny. Niezgodnym z prawem będzie działanie, w ramach którego zamiast dochodu całej uprawnionej rodziny weźmiemy pod uwagę tylko i wyłącznie dochody naszego pracownika, pomijając dochody małżonka oraz dzieci. Takie nieprawidłowości występowały bardzo często w praktyce, choć od 2009 r., w związku z niekorzystnym orzecznictwem Sądu Najwyższego, zauważalna jest zmiana wskazanego trendu.

Niezgodnym z prawem będzie działanie w ramach którego zamiast dochodu całej uprawnionej rodziny, weźmiemy pod uwagę tylko i wyłącznie dochody naszego pracownika, pomijając dochody małżonka oraz dzieci.

Świadczenia socjalne jako dochód podlegający oskładkowaniu

Niestosowanie bowiem kryteriów socjalnych lub stosowanie wadliwych kryteriów, w orzecznictwie Sądu, prowadzi do przyjęcia założenia, że nie mamy do czynienia z wypłatą świadczeń socjalnych, lecz z dochodem związanym ze stosunkiem pracy (wyrok z dnia 16 września 2009 r., I UK 121/09). Przyjęcie takiego założenia ma doniosłe skutki w zakresie zwolnienia świadczeń socjalnych z oskładkowania na podstawie paragrafu 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe (Dz. U. 161,. poz. 1106 ze zm.). Mianowice, w ocenie Sądu Najwyższego, prawo do zwolnienia świadczeń otrzymywanych z funduszu socjalnego wymaga właściwego zastosowania kryteriów socjalnych, w przeciwnym razie świadczenia takie potraktowane zostaną jako dochód podlegający oskładkowaniu.

Wskazana praktyka stosowana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, ma o tyle nieprzyjemne konsekwencje, iż rodzi obowiązek zapłaty składek zarówno po stronie pracodawcy, ale i pracownika, co przy uwzględnieniu kilkuletniego okresu przedawnienia, może doprowadzić do naliczenia znacznych kwot.

Warto podkreślić równocześnie, iż przedstawiony przez Sąd Najwyższy pogląd nie ma charakteru incydentalnego, gdyż stanowisko to potwierdzone zostało w kolejnych orzeczeniach Sądów Apelacyjnych oraz Sądu Najwyższego. W 2011 roku Sąd Apelacyjny w Łodzi podzielił uprzednie zapatrywanie SN, wskazując, że podstawą wypłaty świadczeń socjalnych są kryteria socjale, zaś ich brak lub niewłaściwe zastosowanie uprawnia do traktowania takich świadczeń, jak dochodu ze stosunku pracy, który nie podlega zwolnieniu ze składek na ZUS. Podobnie w orzeczeniu z dnia 20 czerwca 2012 r., I UK 140/12, SN uzależnił zwolnienie od właściwego stosowania normy art. 8 ust. 2 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych.

Podsumowując, nieprzestrzeganie w tym zakresie ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych może narazić zarówno pracodawcę, jak i pracowników na dotkliwe konsekwencje finansowe, jakie nie mogą być pokrywane z środków socjalnych, gdyż te należy wykorzystać tylko i wyłącznie na działalność socjalną.