Zmiana decyzji organu rentowego i ustalenie maksymalnej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne - wyrok z uzasadnieniem

Sygn. akt VIII U ##/20

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Lublinie decyzją z dnia # grudnia 2019 roku, nr UBS-O-####/2019, stwierdził, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia #### ####, podlegającego ubezpieczeniom jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, wynosi w miesiącu lipcu 2018 roku na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe kwotę 2 665,80 złotych. W uzasadnieniu organ wskazywał, że wnioskodawca prowadzi działalność gospodarczą od dnia # marca 2008 roku, przez okres pierwszych 24 miesięcy deklarując w ramach podstawy wymiaru składek kwotę nie niższą niż 30 % minimalnego wynagrodzenia, a następnie od maja 2010 roku kwotę nie niższą nić 60 % prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego dokonał zgłoszenia dopiero od dnia 1 lipca 2018 roku. W tym miesiącu zadeklarował maksymalną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia w wysokości 11 107,50 złotych, a następnie wystąpił z roszczeniami o wypłatę zasiłku chorobowego i zasiłku macierzyńskiego. Ze względu na fakt, że do dnia 30 czerwca 2018 roku posiadał pracowniczy tytuł do ubezpieczeń społecznych, nie obowiązywał go wymagany okres 3-miesięcznego podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu działalności gospodarczej. Podstawę wymiaru zasiłków stanowiła natomiast zadeklarowana podstawa wymiaru składek jedynie za lipiec 2018 roku. Po analizie ksiąg rachunkowych organ doszedł do przekonania, że w lipcu 2018 roku wnioskodawca osiągnął dochód nie wystarczający na opłacenie w całości składek na ubezpieczenia społeczne, a w kolejnym miesiącu wykazał stratę. Zdaniem organu nie miał zatem wystarczających środków do zadeklarowania wysokiej podstawy wymiaru, a jego działanie motywowane było uzyskiwaniem w przyszłości wysokich świadczeń z ubezpieczenia. Celem ubezpieczonego było pobranie w przyszłości zasiłków, które zostały naliczone od zadeklarowanej podstawy wymiaru składek zwłaszcza, że w kolejnych miesiącach osiągał wysokie dochody. Zdaniem organu działanie ubezpieczonego było niezgodne z zasadą solidaryzmu ubezpieczeń i z zasadą równego traktowania ubezpieczonych (decyzja – akta ZUS).

#### #### złożył odwołanie od powyższej decyzji. Podnosił w pierwszej kolejności, że organ rentowy nie ma uprawnień do kwestionowania zadeklarowanej przez ubezpieczonego, prowadzącego pozarolniczą działalność gospodarczą, podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, jeżeli mieści się ona w granicach ustawowych. Dalej wskazał, że działalność wnioskodawcy miała cel zarobkowy, a okresowe ponoszenie strat nie pozbawia jej statusu działalności gospodarczej. Wnioskodawca współpracował z kilkoma podmiotami, jednak ostatecznie nie zawarł z nimi umów, co wpisywało się w specyfikę jego działalności. Niektóre umowy negocjowane były od kilku lat, a wnioskodawca stale poszukiwał zleceń (odwołanie k. 3-7).

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie (odpowiedź na odwołanie k. 10-12).

Sąd Okręgowy w Lublinie ustalił, co następuje.

#### #### od dnia # kwietnia 2008 roku prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, której przedmiotem jest pośrednictwo finansowe. W tym czasie był zatrudniony na podstawie umowy o pracę w mBanku, gdzie również zajmował się pośredniczeniem w uzyskaniu kredytów. Wnioskodawca specjalizował się w kredytach firmowych (zeznania wnioskodawcy k. 22v, 62).

W ramach działalności gospodarczej deklarował obowiązujące go wówczas minimalne kwoty w ramach podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia i nie dokonał zgłoszenia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego (informacje z konta płatnika w KSI ZUS).

W okresie od stycznia do czerwca 2018 roku wnioskodawca z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej uzyskał przychód w wysokości ### złotych przy kosztach jego uzyskania w wysokości ### złote, co dało dochód w wysokości ### złote (roczna statystyka księgi dla 2018 r. k. 5 akt ZUS).

Z dniem # czerwca 2018 roku wnioskodawca rozwiązał stosunek pracy z bankiem. Od dnia 1 lipca 2018 roku podlegał ubezpieczeniom społecznym wyłącznie z tytułu prowadzonej działalności pozarolniczej, dokonując jednocześnie zgłoszenia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Model działalności gospodarczej wnioskodawcy polegał na współpracy z pośrednikami, w tym pracującymi na rzecz mBanku, których poznał w trakcie zatrudnienia. Wnioskodawca pozyskiwał klientów, negocjował z nimi, przygotowywał wniosek kredytowy wraz z dokumentami i przekazywał sprawę pracownikowi spółki należącej do mBanku – mFinanse. Wynagrodzenie wnioskodawcy uzależnione było od wielkości kredytu. Finalizacja takiej umowy trwała, w zależności od rodzaju i wysokości wnioskowanych środków, do kilku miesięcy. #### #### współpracował również z kilkoma podmiotami, z którymi ostatecznie umowa nie została zawarta. W 2018 roku wraz z #### #### – pracownikiem mFinanse przygotowywał wniosek dla firmy ####, jednak wobec braku zgody kredyt na zakup lokalu nie został udzielony. Podobnie w przypadku spółki ####, która wnioskowała o kredyt opiewający na 4 000 000 złotych. W przypadku dwóch osób fizycznych analitycy bankowi zgłosili zastrzeżenia co do możliwości udzielenia kredytu. Z częścią klientów umowa została zawarta po kilku miesiącach i dopiero wówczas wnioskodawca mógł rozliczyć się za wykonaną usługę. Początkowo spółka cywilna ####, której wspólnikiem jest #### ####, otrzymała odmowę uzyskania kredytu, co jednak zostało zrealizowane w późniejszym czasie. W 2019 roku doszło też do finalizacji umów z ####, #### i #### ####, nad którymi wnioskodawca pracował wraz #### #### od 2018 roku. #### #### wynagrodzenie otrzymał dopiero po sfinalizowaniu kredytu (zeznania wnioskodawcy k. 22v, 61v-62; zeznania #### #### k. 60v; zeznania #### ####; zeznania #### #### k. 60v-61).

W lipcu 2018 roku wnioskodawca osiągnął przychód w wysokości ### złotych, przy kosztach jego uzyskania w wysokości ### złotych, co dało dochód w wysokości ### złotych. Za ten miesiąc ramach podstawy wymiaru składek wnioskodawca zadeklarował kwotę 11 107,50 złotych (roczna statystyka księgi dla 2018 r. k. 5 akt ZUS; informacje na koncie płatnika w KSI ZUS).

Ubezpieczony korzystał z następujących świadczeń z ubezpieczenia chorobowego:
- zasiłek chorobowy: w dniach 9-15 sierpnia 2018 roku, 11-17 października 2018 roku, 3-7 stycznia 2019 roku, 8-14 kwietnia 2019 roku, 17-23 lipca 2019 roku, 14-18 listopada 2019 roku;
- zasiłek macierzyński: w dniach 12-25 października 2019 roku.

Tytułem zasiłków pobrał łącznie 14 185,28 złotych. Od sierpnia 2018 roku wnioskodawca ponownie zadeklarował podstawę wymiaru składek w kwocie odpowiadającej 60 % prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (informacje na koncie płatnika w KSI ZUS).

W całym 2018 roku wnioskodawca wykazał przychód w wysokości ### złotych, koszty jego uzyskania w wysokości ### złotych, co dało dochód w wysokości ### złotych. W 2019 roku przychód wyniósł ### złotych, koszty wyniosły ### złotych, a dochód wyniósł ### złote (kpir za 2018 r. k. 6 oraz kpir za 2019 r. k. 348 akt ZUS).

Stan faktyczny w sprawie Sąd ustalił na podstawie dowodów z przesłuchania wnioskodawcy, zeznań świadków oraz dokumentów.

Sąd dał wiarę zeznaniom wnioskodawcy, który przedstawił okoliczności związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, w tym zwłaszcza jak chodzi o sposób ustalania wynagrodzenia. Sąd jako wiarygodne przyjął twierdzenia, że finalizacja umowy kredytowej, a tym samym rozliczenie wnioskodawcy, było rozciągnięte w czasie i zależało od decyzji banku w sprawie udzielenia kredytu. W kilku przypadkach, pomimo wielomiesięcznej pracy wnioskodawcy, bank ostatecznie odmawiał. Ubezpieczony jest pracownikiem doświadczonym, zna rynek z dotychczasowej pracy zawodowej i współpracuje z osobami obsługującymi wnioski w ramach banku, przez co mógł mieć pewność co do powodzenia umów ostatecznie niezawartych.

Zeznania wnioskodawcy są o tyle wiarygodne, że zostały potwierdzone przez świadków #### ####, #### #### oraz #### ####. Pierwszy z wymienionych świadków jest klientem wnioskodawcy, z którym umowa początkowo nie została zawarta. Natomiast #### #### i #### #### pracują na rzecz spółki mFinanse, odpowiadającej za udzielanie kredytów. Wyjaśnili sposób współpracy z wnioskodawcą wskazując, że nie wszystkie umowy mogły dojść do skutku, jednak uprawniały do zakładania przez ubezpieczonego wysokiego dochodu. Jak wyjaśnił #### #### dwukrotnie kredyt nie został udzielony z przyczyn, które mają miejsce bardzo rzadko. Natomiast zeznania #### #### potwierdzają, że w wielu przypadkach finalizacja była opóźniona, choć prace nad umową trwały od wielu miesięcy.

Odnosząc się do dowodów ze zgromadzonych dokumentów Sąd uznał, że stanowiły one wiarygodny materiał dowodowy, ich autentyczność i prawdziwość nie zostały skutecznie podważone w toku postępowania oraz nie wzbudziły wątpliwości Sądu. Dołączone do akt organu rentowego dowody na okoliczność wykazywania poszczególnych zdarzeń gospodarczych i uzyskiwanych przychodów oraz kosztów dają pełny obraz co do wyników finansowych działalności. W sprawie nie były również kwestionowane podstawy wystawiania zwolnień lekarskich dla wnioskodawcy.

Część faktów została ustalona na podstawie danych znajdujących się na koncie płatnika w Kompleksowym Systemie Informatycznym Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, które stanowią dowód w postępowaniu sądowym. Informacje z nich wynikające nie były sporne w sprawie.

Sąd Okręgowy w Lublinie zważył, co następuje.

Na wstępie oceny prawnej ustalonego jak wyżej stanu faktycznego Sąd wskazuje, że zakres i przesłanki podlegania ubezpieczeniom społecznym osoby prowadzącej pozarolniczą działalność regulują przepisy art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 11 ust. 2 oraz art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. 2021, poz. 423, tekst jednolity ze zmianami, zwana dalej ustawą systemową). Stosownie do nich osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym oraz wypadkowemu, natomiast dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu. W świetle art. 13 pkt 4 ustawy ubezpieczeniom tym podlegają od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone.

Wysokość podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą została określona w art. 18 ust. 8 ustawy systemowej, zgodnie z którym podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe ubezpieczonych prowadzących działalność pozarolniczą stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60 % prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek. Z kolei zgodnie z art. 20 ust. 1 ustawy systemowej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe oraz ubezpieczenie wypadkowe stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i ubezpieczenia rentowe, przy czym zgodnie z ust. 3 podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe osób, które ubezpieczeniu chorobowemu podlegają dobrowolnie, nie może przekraczać miesięcznie 250 % prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 19 ust. 10.

W rozpatrywanej sprawie kwestia sporna sprowadzała się do ustalenia dla #### #### podstawy wymiaru składek w ramach prowadzonej przez niego działalności gospodarczej za miesiąc lipiec 2018 roku. Wymaga przy tym zaznaczenia, że przedmiotem sporu nie był sam fakt istnienia po stronie odwołującego tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym i prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Oznacza to, że odwołujący rzeczywiście prowadził zarobkową działalność gospodarczą w sposób zorganizowany i ciągły, zaś w świetle powyższych przepisów ustawy systemowej stosunek ubezpieczeniowy jest następczy wobec prowadzenia działalności gospodarczej.

Wskazać należy, iż wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe osób prowadzących działalność gospodarczą mieści się więc co do zasady w przedziale od 60 % do 250 % przeciętnego wynagrodzenia i nie jest związana z faktycznie osiągniętymi przychodami. Uzależniona jest natomiast od deklaracji płatnika składek, któremu ustawodawca pozostawił swobodę w określeniu wysokości podstawy wymiaru składek, z zastrzeżeniem dolnej i górnej granicy (między 60 % a 250 % prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego), niezależnie od tego czy przedsiębiorca osiąga dochody, czy też nie. W uzasadnieniu uchwały siedmiu sędziów z dnia 21 kwietnia 2010 roku, II UZP 1/10 (OSNP 2010, nr 21-22, poz. 267) Sąd Najwyższy wskazał, że po stronie płatnika będącego przedsiębiorcą istnieje uprawnienie do zadeklarowania dowolnej kwoty, w ustawowych granicach, jako podstawy wymiaru składek, jest to jego wyłączna decyzja i jakakolwiek ingerencja w tę sferę Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jest niedopuszczalna, niemożliwe jest także kwestionowanie zadeklarowanej podstawy z powołaniem się na art. 58 k.c. czy art. 5 k.c., gdyż deklaracja podstawy wymiaru składek nie jest czynnością prawa cywilnego. Inaczej sytuacja się przedstawia, gdy zgłoszenie do ubezpieczenia jest skutkiem uprzedniego zawarcia umowy o pracę lub cywilnej, bo wtedy istnieje możliwość przejścia w oparciu o art. 300 k.p. w zakresie umowy o pracę lub wprost w przypadku umów cywilnych do badania takich umów pod kątem ich zgodności z prawem. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 21 kwietnia 2010 roku, w przypadku przedsiębiorców, uprawnień organu do takiej ingerencji nie można doszukać się również w przepisach prawa ubezpieczeń społecznych, w tym art. 83 ust. 1 i 2 w związku z art. 41 ust. 12 i 13, art. 68 ust. 1 oraz art. 86 ust. 1 i 2 ustawy systemowej. Zakładowi przysługują przewidziane w art. 86 ust. 1 i art. 86 ust. 2 pkt 2 ustawy uprawnienia do kontroli prawidłowości i rzetelności obliczania, potrącania i opłacania składek przez ich płatników. Uprawnieniem organu jest zatem możliwość sprawdzenia, czy płatnik wyliczył składkę prawidłowo, tzn. czy zastosował właściwą stopę procentową do przychodu stanowiącego w myśl przepisów ustawy podstawę wymiaru składek w określonej sytuacji faktycznej, czy potrącił te składki oraz czy je opłacił. Jednocześnie wynikająca z art. 41 ust. 13 ustawy systemowej możliwość kwestionowania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych podanych mu informacji oraz ich zmiany, nie może wykraczać poza przewidziane dla tego organu kompetencje kontrolne, które jak wskazano wyżej, odnoszą się wyłącznie do kwestii zgodności z przepisami ustawy systemowej czynności płatników w postaci obliczania, potrącania i opłacania składek. Sąd Najwyższy podkreślił, że powyższa regulacja może stanowić podstawę do dokonywania korekt w imiennych raportach miesięcznych jedynie wówczas, gdy zawarte w nich informacje nie odpowiadają rzeczywistemu stanowi rzeczy, ewentualnie jeżeli są niezgodne z obowiązującymi przepisami. Nie można jej natomiast postrzegać jako dającej możliwość ingerowania w wysokość deklarowanej przez ubezpieczonego podstawy wymiaru składek, jeżeli mieści się ona w granicach ustawowych. Z przytoczonej uchwały wynikało również, że wysokość świadczeń wypłacanych z ubezpieczenia chorobowego nie zależy od uznania organu rentowego i w obowiązującym systemie prawnym problem świadczeń „nadmiernie wysokich” w stosunku do krótkiego opłacania składek nie stanowi argumentu przyznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych uprawnienia do weryfikacji zadeklarowanej przez płatnika podstawy wymiaru składek. Sąd Najwyższy zauważył przy tym, że instrumenty przeciwdziałające wypłacie nieekwiwalentnie wysokich świadczeń wprowadzić mógłby wyłącznie ustawodawca, zaś dopóki takich rozwiązań nie ma, brak jest możliwości kwestionowania kwoty zadeklarowanej jako podstawy wymiaru składek przez przedsiębiorcę.

Sąd Najwyższy nie odstąpił w sposób niebudzący wątpliwości od opisanego poglądu. Znany jest Sądowi Okręgowemu wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 września 2018 roku, I UK 208/17 (Lex nr 2541912) – powołany przez ZUS w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji. Został on wydany nie w sprawie o podstawę wymiaru składek, a w sprawie o ubezpieczenie społeczne, w których kwestia zadeklarowanej podstawy wymiaru składek była tylko jednym z elementów oceny, czy istniała podstawa do podlegania ubezpieczeniom. W niniejszej sprawie organ rentowy nie kwestionował prowadzenia przez odwołującego działalności gospodarczej i wykonywania w ramach tej działalności czynności wskazywanych przez skarżącego zarówno w toku postępowania przed organem rentowym, jak i w toku postępowania sądowego, przy czym w istocie ostatecznie zgodnemu stanowisku stron w tej kwestii nie przeczyło również przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe. Nie została również skutecznie zakwestionowana zasadność przyznawania wnioskodawcy zwolnień lekarskich z uwagi na stan zdrowia. Wobec powyższego nie miała istotnego znaczenia okoliczność, jaki był cel zadeklarowania przez wnioskodawcę w lipcu 2018 roku wysokiej podstawy wymiaru składek, chociaż nie budzi wątpliwości Sądu, że prawidłowa - jako zgodna z zasadami logiki i doświadczenia życiowego - jest w tej kwestii konkluzja organu rentowego, że takie działanie odwołującego było nakierowane na uzyskanie wysokich świadczeń z ubezpieczenia społecznego, co potwierdził w toku przesłuchania. Okoliczności te nie miały jednak znaczenia, biorąc pod uwagę swobodę przedsiębiorcy w kształtowaniu podstawy wymiaru składek niezależną od przychodów osiąganych z działalności. Na krytykę zasługuje jednak instrumentalne działanie organu rentowego, który po niemal 1,5 roku dokonuje weryfikacji podstawy wymiaru składki zadeklarowanej za lipiec 2018 roku.

Skoro podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne osoby prowadzącej działalność gospodarczą nie wynika ze stosunku cywilnego, a przepisy prawa ubezpieczeń społecznych zezwalają na zadeklarowanie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe takiej osoby na poziomie do 250 % przeciętnego wynagrodzenia w oderwaniu od rzeczywistego przychodu, to zachowanie płatnika, realizującego swe uprawnienie w oparciu o bezwzględnie obowiązujący przepis, nie może być również podważone przez odwołanie się do art. 58 k.c.

W świetle powyższego należało uznać, że wnioskodawca poruszał się w granicach prawa i bez znaczenia pozostawała tu okoliczność, że opłacił składkę za miesiąc lipiec 2018 roku w maksymalnej wysokości, co rzutowało na wysokość świadczeń uzyskiwanych w późniejszym czasie tytułem zasiłków chorobowych i macierzyńskiego.

W świetle powyższego Sąd Okręgowy uznał, że decyzja organu rentowego nie odpowiadała prawu i dlatego na podstawie powołanych przepisów zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe #### ####, podlegającego ubezpieczeniom jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, wynosi za miesiąc lipiec 2018 roku kwotę 11 107,50 złotych.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy w Lublinie, na podstawie powołanych przepisów oraz art. 47714 § 2 k.p.c., orzekł jak w sentencji wyroku.