Kara umowna - zmniejszenie poprzez miarkowanie
Co to jest kara umowna?
Zgodnie z art 483 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U.2020.1740 t.j. z dnia 2020.10.08 – dalej k.c.) w umowie można zastrzec, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy - kary umownej.
W związku z powyższym kara umowna należy się wierzycielowi w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Jednakże w przypadku wykonania zobowiązania przez dłużnika w znacznej mierze, bądź gdy kara jest rażąco wygórowana, ustawodawca przewidział uprawnienie dłużnika do wystąpienia z żądaniem obniżenia kary umownej (484 k.c.).
Prawo dłużnika do żądania obniżenia kary umownej
Dłużnik w razie wystąpienia z żądaniem obniżenia kary umownej, w związku z istnieniem dwóch różnych przesłanek uzasadniających zmniejszenie należnej wierzycielowi kwoty kary umownej, powinien sformułować wniosek o miarkowanie kary umownej w sposób wyraźny, ze wskazaniem, na której przesłance opiera żądanie, oraz w jaki sposób je motywuje (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2008 r., III CSK 168/08; z dnia 16 kwietnia 2010 r., IV CSK 494/09; z dnia 8 marca 2013 r., III CSK 193/12). Nadto, winny zostać przytoczone fakty oraz dowody na poparcie żądania miarkowania kary umownej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2008 r., II CSK 421/07).
Miarkowanie kary umownej przez sąd
Miarkowanie kary umownej jest uprawnieniem sądu do ingerencji w stosunki umowne równorzędnych podmiotów. Katalog kryteriów pozwalających na zmniejszenie kary umownej jest otwarty, co zapewnia możliwość elastycznego orzekania w tym zakresie, pod warunkiem jednak, że takie żądanie zostanie przez dłużnika zgłoszone i wykazane (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 2011 r., IV CSK 401/10; z dnia 23 maja 2013 r., IV CSK 644/12; z dnia 15 października 2008 r., I CSK 126/08).
Celem umożliwienia miarkowania kary umownej jest usunięcie rażącej nierównowagi pomiędzy wysokością obciążającej dłużnika kary, ustalonej zgodnie z postanowieniami umownymi, a zakresem i dolegliwością skutków, jakie zdarzenia uprawniające do naliczenia kary spowodowały dla wierzyciela. Zgodnie z orzecznictwem, rażąca wysokość jako podstawa miarkowania pojawi się w każdym przypadku, gdy w świetle oceny określonego stanu faktycznego kara umowna w zastrzeżonej wysokości będzie nieadekwatna (zob. wyrok SA w Katowicach z dnia 17 grudnia 2008 r., V ACa 483/08).
Jak wskazuje postanowienie Sądu Najwyższego Izba Cywilna z dnia 29 maja 2018 r., IV CSK 621/17, względy aksjologiczne przemawiają za tym, że zastrzeżenie kary nie powinno prowadzić do nieuzasadnionego wzbogacenia wierzyciela. Szkoda spowodowana niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania determinuje interes wierzyciela chroniony przez zapłatę kary umownej, a przewidziane w art. 484 § 2 k.c. miarkowanie kary umownej ma przeciwdziałać dysproporcjom między wysokością zastrzeżonej kary umownej a godnym ochrony interesem wierzyciela.
Warto zapamiętać
Miarkowanie kary umownej może również nastąpić w sytuacji, gdy co prawda dłużnik ponosi odpowiedzialność za niewykonanie bądź nienależyte wykonanie umowy, ale wierzyciel przyczynił się do tego (zob. wyrok SN z dnia 23 stycznia 1974 r., II CR 788/73). Zgodnie z orzecznictwem za kryterium miarkowania przyjmuje się:
- stosunek kary do szkody poniesionej przez wierzyciela,
- ogół interesów majątkowych i niemajątkowych,
- kryterium wartości szkody czy jej wystąpienia,
- stopień winy dłużnika,
- relacji kary umownej do odszkodowania należnego, w szczególności:
- przyczyny opóźnienia,
- przyczynienie się wierzyciela,
- stopień winy dłużnika,
- relacja do należnego wynagrodzenia,
- ocena stopnia naruszenia interesu wierzyciela wskutek opóźnienia w wykonaniu świadczenia,
- stosunku kary umownej do chronionego przy jej pomocy interesu wierzyciela.
Pomimo powyższego Sąd dokonując oceny wysokości kary umownej uwzględnia przede wszystkim wszystkie okoliczności danego przypadku. Uszczerbek w postaci utraty zaufania kontrahentów w związku z niewykonaniem zobowiązań, a w konsekwencji utraty pozycji na rynku jest istotny przy ocenie miarkowania kary umownej. Miarkowania kary umownej nie wyłącza umowne postanowienie ograniczające jej wysokość. Celowe jest odwołanie się do poczucia słuszności (por. Fras Mariusz (red.), Habdas Magdalena (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna (art. 353-534)).
Kancelaria niejednokrotnie zajmowała się tego typu sprawami dochodząc zmniejszenia kar umownych swoim klientom, m.in. w sprawach przeciwko Skarbowi Państwa w zakresie umów o świadczenie usługi ochrony osób i mienia, czy też umów w ramach realizacji zadań infrastrukturalnych. Nasi prawnicy reprezentują dłużników jak i wierzycieli w tego typu sprawach, zarówno na etapie korespondencji pomiędzy stronami jak i w procesie sądowym.
