Zniesienie współwłasności – podział majątku wspólnego

Czym jest współwłasność?

Z współwłasnością mamy do czynienia, gdy własność rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku osobom (art. 195 k.c.). Nadto, wyróżniamy współwłasność w częściach ułamkowych oraz współwłasność łączną. Zgodnie z art. 210 k.c. każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności. Z tym że uprawnienie to może być wyłączone przez czynność prawną (np. umowę) na czas nie dłuższy niż lat pięć, które można ponowić. Zniesienie współwłasności oznacza likwidację stosunku prawnego łączącego współwłaścicieli, która może dokonać się w drodze umowy, bądź postępowania sądowego, zazwyczaj w przypadku braku zgody między współwłaścicielami (np. przy rozwodzie, czy podziale spadku).

Warto zapamiętać

Podział majątku wspólnego w czasie trwania wspólności ustawowej (małżeństwa) jest wykluczony (art. 35 k.r.o.). Dopóki trwa wspólność ustawowa, dopóty małżonkowie nie mogą żądać podziału majątku dorobkowego ani w drodze umowy, ani przez sąd. Nie mogą oni również zbywać prawa do majątku wspólnego na rzecz drugiego małżonka, jako prowadzącego w istocie do zniesienia wspólności ustawowej. (zob. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 6 czerwca 1975 r. w sprawie III CRN 134/75; por. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2020 r., III CSK 269/19).

Sposoby zniesienia współwłasności

1. Przez podział rzeczy, stanowiący notabene preferowany tryb zniesienia współwłasności, jako najbardziej sprawiedliwy z perspektywy indywidualnych interesów. Sposób ten zapewnia potraktowanie jednakowo każdego ze współwłaścicieli, którzy otrzymują swój udział w naturze. (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 8 października 2009 r., II CK 2/09; z dnia 9 września 2011 r., I CSK 674/10). Tryb ten zapewnia współwłaścicielom prawo do części nieruchomości chroniąc tym samym przed niechcianym "wywłaszczeniem", choćby odpłatnym. Jednakże należy pamiętać, iż zgodnie z art. 211 k.c. podział rzeczy wspólnej jest niedopuszczalny, jeżeli byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.
2. Przyznanie rzeczy wspólnej jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych. Jak stanowi art. 212 § 2 k.c. tryb ten znajduje zastosowanie jeżeli rzecz nie daje się podzielić. Oznacza to, iż w przypadku procesu o zniesienie współwłasności rzeczy podzielnej, przy braku złożenia zgodnego wniosku współwłaścicieli co do sposobu zniesienia współwłasności, sąd stosuje podział rzeczy wspólnej, bowiem uwzględnienie wniosku jednego ze współwłaścicieli o przyznanie całej rzeczy jest niemożliwe.
3. Sprzedaż rzeczy i podział pomiędzy współwłaścicieli uzyskanej ceny.

Zniesienie współwłasności rzeczy podzielnej poprzez przyznanie tej rzeczy jednemu ze współwłaścicieli jest możliwe w przypadku umownego zniesienia współwłasności, bądź w razie zgodnego wniosku współwłaścicieli w przypadku postępowania sądowego.

Uwaga!

W przypadku wszczęcia postępowania o zniesienie współwłasności jedynie w razie złożenia przez wszystkich współwłaścicieli zgodnego wniosku co do zniesienia współwłasności, sąd ma obowiązek wydać postanowienie odpowiadające treści wniosku, jeżeli ponadto zostaną spełnione określone w ustawie wymagania (art. 621 i 622 § 2 k.p.c.). W innych zaś wypadkach sąd nie jest związany wnioskiem, co do sposobu zniesienia współwłasności (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2002 r., II CKN 1372/00) korzystając z trzech, wymienionych powyżej, ustawowo unormowanych sposobów zniesienia współwłasności, stosowanych w kolejności określonej przez ustawodawcę, tj. j.w.

Jakie są koszty zniesienia współwłasności?

Od wniosku wszczynającego postępowanie sądowe o zniesienie współwłasności pobierana jest opłata stała, która nie jest uzależniona od wartości rzeczy lecz porozumienia współwłaścicieli. W przypadku zgłoszenia zgodnego projektu wniosku o zniesienie współwłasności opłata wynosi 300 zł, natomiast w przypadku braku zgodnego wniosku 1.000 zł.

Zniesienie współwłasności nieruchomości, w dalszym kroku winno skutkować złożeniem wniosku do sądu wieczystoksięgowego celem uwzględnienia zmian w księdze wieczystej.