Sąd zmienił decyzję ZUS-u nakazującą klientce zwrot wypłaconego zasiłku chorobowego w wysokości 65 tys. zł

Sygn. akt VII U ##/19

U Z A S A D N I E N I E

# września 2019 roku #### #### wniosła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Lublinie z dnia # sierpnia 2019 roku (znak ### nr sprawy: ###), wnosząc o jej uchylenie w całości.

W uzasadnieniu odwołania wnioskodawczyni wskazała, że organ rentowy zakwestionował zasadność zadeklarowania i opłacenia składek społecznych za grudzień 2017 roku w maksymalnej dopuszczalnej kwocie i 31 lipca 2021 roku wydał decyzję, w której ustalił podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za grudzień 2017 roku w kwocie 600 zł. Podniosła, że deklarując taką podstawę działała jednak w granicach prawa a ZUS nie jest uprawniony do kwestionowania kwoty podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zadeklarowanej przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą, jeżeli mieści się ona w granicach okresłonych ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych. Tymczasem w oparciu o tę niesłusznie obniżoną podstawę wymiaru składek, ZUS zweryfikował prawa do świadczeń za okres od 29 stycznia 2018 roku do 23 lipca 2019 roku.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Lublinie wnosił o oddalenie odwołania, podtrzymując stanowisko zajęte w zaskarżonej decyzji z # sierpnia 2019 roku (znak ### nr sprawy: ###), którą – na podstawie art. 66 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. poz. 1645/2019) w związku z art. 84 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. poz. 300/2019 ze zm.) oraz w związku z art. 43 i art. 48, ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. poz. 1645/2019) – ustalił #### #### podstawę wymiary zasiłku chorobowego z ubezpieczenia chorobowego za okres od 29 stycznia do 1 lutego 2018 roku, od 28 marca do 8 kwietnia 2018 roku, od 4 do 18 czerwca 2018 roku, od 27 do 28 września 2018 roku, od 1 do 7 października 2018 roku, od 30 października do 4 listopada 2018 roku i od 17 stycznia do 23 lipca 2019 roku w wysokości 517,74 zł oraz zobowiązał ją do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego z funduszu chorobowego za okres: od 29 stycznia do 1 lutego 2018 roku, od 28 marca do 8 kwietnia 2018 roku, od 4 do 18 czerwca 2018 roku, od 27 do 28 września 2018 roku, od 1 do 7 października 2018 roku, od 30 października do 4 listopada 2018 roku i od 17 stycznia do 23 lipca 2019 roku w kwocie 65.032,30 zł wraz z odsetkami od dnia doręczenia decyzji do dnia zwrotu kwoty nienależne pobranego świadczenia.

W uzasadnieniu zaskarżonej decyzji wskazano, że 31 lipca 2019 roku wydano decyzję nr ##/2019, w której ustalił dla wnioskodawczyni, jako osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą, podstawę wymiaru składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe za grudzień 2017 w wysokości 600 zł. Na podstawie decyzji z 31 lipca 2019 roku zweryfikowano prawo do wypłaconych jej świadczeń z ubezpieczenia społecznego za okres od 29 stycznia 2018 roku. Różnica pomiędzy kwotą zasiłku chorobowego wypłaconego, a kwotą zasiłku należnego za okres od 29 stycznia do 1 lutego 2018 roku, od 28 marca do 8 kwietnia 2018 roku, od 4 do 18 czerwca 2018 roku, od 27 do 28 września 2018 roku, od 1 do 7 października 2018 roku, od 30 października do 4 listopada 2018 roku i od 17 stycznia do 23 lipca 2019 roku jest świadczeniem nienależnie pobranymi i podlega zwrotowi.

Ustalony w toku postępowania stan faktyczny był następujący.

#### #### w okresie od 11 kwietnia 2016 roku do 30 listopada 2017 roku była zatrudniona na stanowisku księgowej na podstawie umowy o pracę u #### #### prowadzącej biuro rachunkowe „####” w Lublinie, w pełnym wymiarze czasu pracy – i z tego tytułu podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym.

Jednocześnie od # listopada 2016 roku #### #### rozpoczęła prowadzenie działalności gospodarczej „#### #### ####” i z tego tytułu do 30 listopada 2017 roku podlegała wyłącznie ubezpieczeniu zdrowotnemu. W tym czasie miała tylko kilku (pięciu) stałych klientów, a godziny pracy świadczonej na rzecz pracodawcy istotnie utrudniały jej pozyskiwanie i obsługę nowych. Planując więc rozwinięcie własnej działalności wypowiedziała umowę o pracę ze skutkiem na 30 listopada 2017 roku. Już w listopadzie prowadziła natomiast rozmowy o rozpoczęciu od 1 stycznia 2018 roku obsługi spółki PHU TERCA.

Po ustaniu stosunku pracy, od 1 grudnia 2017 roku #### #### jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą dokonała zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych emerytalnego, rentowych i wypadkowego oraz dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, za grudzień 2017 roku deklarując i opłacając składkę od podstawy wymiaru składek w wysokości 10.657,50 zł.

Kiedy uzyskała informację, że wspólnicy spółki PHU TERCA nie zdecydują się jednak na podjęcie współpracy z jej biurem od 1 stycznia 2018 roku, #### #### zadeklarowała od 1 stycznia 2018 roku w ramach podstawy wymiaru składek kwotę w wysokości nie niższej niż 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę.

W styczniu 2018 roku nawiązała współpracę z kolejnymi 3 klientami, a w lipcu 2018 roku z kolejnym jeszcze, a następnie od 1 grudnia 2018 roku zadeklarowała w ramach podstawy wymiaru składek kwotę w wysokości nie niższej niż 60% kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

W okresach od 29 stycznia do 1 lutego 2018 roku, od 28 marca do 8 kwietnia 2018 roku, od 4 do 18 czerwca 2018 roku, od 27 do 28 września 2018 roku, od 1 do 7 października 2018 roku, od 30 października do 4 listopada 2018 roku i od 17 stycznia do 23 lipca 2019 roku #### #### była niezdolna do pracy z powodu choroby, pobierając zasiłek chorobowy, którego wysokość ustalono z uwzględnieniem podstawy wymiaru składek za grudzień 2017 roku w wysokości 10.657,50 zł.
(okoliczności niesporne; p. dokumenty – w aktach ZUS i aktach sprawy VIII U ##/19)

Decyzją z 31 lipca 2019 roku nr ###/2019 Zakład Ubezpieczeń Społecznych ustalił, że podstawa wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne dla #### #### podlegającej ubezpieczeniom jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą za miesiąc grudzień 2017 roku na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz dobrowolne ubezpieczenie chorobowe wynosi 600 zł.

Wyrokiem z Sąd Okręgowy w Lublinie wyrokiem z # października 2020 roku (sygn. akt VIII U #/19), oddalił odwołanie #### #### od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z # lipca 2019 roku nr ###/2019.
(okoliczności niesporne, p. wyrok – k. 60 w aktach VIII U ##/19)

Sąd Rejonowy zważył, co następuje.

Nie było okolicznością sporną, że wnioskodawczyni w okresach: od 29 stycznia do 1 lutego 2018 roku, od 28 marca do 8 kwietnia 2018 roku, od 4 do 18 czerwca 2018 roku, od 27 do 28 września 2018 roku, od 1 do 7 października 2018 roku, od 30 października do 4 listopada 2018 roku i od 17 stycznia do 23 lipca 2019 roku była niezdolna do pracy z powodu choroby, pobierając zasiłek chorobowy. Co do podstawy wymiaru tych świadczeń wiążące są natomiast ustalenia wynikające z wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie z # października 2022 roku (sygn. akt VIII U ##/19); w związku z tym rozstrzygnięciem uwzględnić należy, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe wnioskodawczyni podlegającej ubezpieczeniu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność wynosiła w grudniu 2017 roku 600 zł. (p. wyrok Sądu Okręgowego w Lublinie z # października 2020 roku – k. 60 akt sprawy VIII U ##/19)

Przepisy art. 365 §  k.p.c. przypisują prawomocnemu orzeczeniu sądu moc wiążącą nie tylko wobec stron i sądu, który je wydał, lecz również innych sądów, organów państwowych oraz organów administracji publicznej, a w wypadkach prawem przewidzianych także innych osób, co oznacza, że żaden z wymienionych podmiotów nie może negować faktu istnienia prawomocnego orzeczenia i jego treści, niezależnie od tego, czy był, czy nie był stroną tego postępowania. Podmioty te związane są tym rozstrzygnięciem, a więc wynikającą z niego treścią skonkretyzowanej normy prawnej regulującej określony stosunek prawny istniejący pomiędzy stronami. Regulacje przewidziane w art. 365 § 1 i art. 366 k.p.c. gwarantują stabilność określonej orzeczeniem sądowym sytuacji prawnej, uniemożliwiając jej podważenie przez stronę niezadowoloną z rozstrzygnięcia i zobowiązując do jej respektowania inne sądy oraz inne organy państwa w określonych przez ustawę granicach.

A zatem wyrok Sądu Okręgowego w Lublinie, jaki zapadł # października 2020 roku w sprawie VIII U ##/19 w zakresie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz na dobrowolne ubezpieczenie chorbowego wnioskodawczyni podlegającej ubezpieczeniu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność w grudniu 2017 roku jest wiążący dla stron, jak i sądu w sprawie niniejszej.

Wobec tego, stwierdzić należy, że pozwany prawidłowo ustalił podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego wnioskodawczyni za sporne okresy na kwotę 517,74 zł. W konsekwencji zaś, nie było podstaw do uwzględnienia odwołania w tym zakresie.

Stwierdzenie to nie przesądza jednak o obowiązku zwrotu (części) zasiłku chorobowego pobranego już przez wnioskodawczynię za sporne okresy w łącznej kwocie 65.032,30 zł. Nie każde bowiem świadczenie nienależnie jest świadczeniem nienależnie pobranym, a tylko takie – zgodnie z przepisami art. 84 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych – podlega zwrotowi; zgodnie z tymi przepisami osoba, która pobrała świadczenie nienależnie jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego.

Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania, a także świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia. Natomiast świadczenie wypłacone lub zawyżone wskutek błędu organu rentowego jest nienależne , ale w przypadku braku zajścia przesłanek określonych w art. 84 ust. 2 pkt 1-2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie będzie stanowić świadczenia nienależnie pobranego.

Istotną cechą nienależnie pobranego świadczenia z ubezpieczeń społecznych jest więc świadomość osoby pobierającej świadczenie, co do nieprzysługiwania jej prawa do tego świadczenia w całości lub w części od początku albo w następstwie mających miejsce później zdarzeń. Obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze wiedząc, że mu się nie należy, co dotyczy zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też tej osoby, która uzyskała świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji ubezpieczeniowej.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego zakreśla się jednocześnie szeroko ramy zachowań kwalifikowanych jako świadome wprowadzenie w błąd organu rentowego, zaliczając do nich bezpośrednie oświadczenie nieprawdy we wniosku o świadczenia, ale też przemilczenie przez wnioskodawcę faktu mającego wpływ na prawo do świadczenia. Niewątpliwie jednak w sprawie niniejszej takie okoliczności nie zostały ujawnione.

Wypłata spornych świadczeń niewątpliwie nastąpiła na podstawie informacji i dokumentów przekazanych przez wnioskodawczynię, niemniej jednak istotne w tym zakresie jest stwierdzenie, że określenie wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, miarodajnej dla ustalenia wysokości świadczeń, w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą ustawodawca pozostawił tym osobom, stanowiąc w art. 18 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, że podstawę tę stanowi kwota przez nich zadeklarowana – w granicach określonych przepisami ustawy. Żaden przy tym przepis nie ustanawia kryteriów deklarowania podstawy wymiaru składki, należy zatem przyjąć, że wnioskodawczyni działała na podstawie i w ramach przysługujących jej uprawnień, a rozstrzygnięcie sądu z # października 2020 roku w sprawie VIII U ##/19 dokonało weryfikacji tej kwoty jedynie w zakresie jednego miesiąca (grudnia 2017 roku).

Podkreślenia przy tym wymaga, że działalność gospodarcza była i jest nadal przez wnioskodawczynię faktycznie prowadzona, co potwierdzają ustalenia pozwanego, jak i sądu w sprawie VIII U ##/19. Po rozwiązaniu stosunku pracy z dniem 30 listopada 2017 roku wnioskodawczyni systematycznie pozyskiwała nowych klientów, choć nie wszystkie prowadzone przez nią rozmowy – jak te ze wspólnikami spółki PHU TERCA kończyły się nawiązaniem współpracy w zakładanym przez nią terminie, co miało wpływ na dokonywane przez nią kolejne korekty deklarowanej wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, w tym dobrowolne ubezpieczenie chorobowe.

Wobec powyższego – na podstawie okoliczności ujawnionych tak w toku procesu w sprawie niniejszej, jak i w toku procesu w sprawie VIII U ##/19 – trudno przypisać wnioskodawczyni zarzut uzyskania świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów, czy też zarzut świadomego wprowadzenia w błąd instytucji ubezpieczeniowej, o jakich mowa w przepisach art. 84 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Jak już wskazano, dla ustalenia obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia decydujące znaczenie ma świadomość i zamiar ubezpieczonego, który pobrał świadczenie w złej wierze, wypłacenie zaś świadczenia w sposób, na który nie miała wpływu wina świadczeniobiorcy, nie uzasadnia powstania po stronie osoby ubezpieczonej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia (por. wyrok SN z 24 listopada 2004 roku I UK 3/04, por. też wyroki SN: z 28 lipca 1977 roku II UR 5/77, z 16 lutego 1987 roku URN 16/87, z 4 września 2007 roku I UK 90/07).

Biorąc pod uwagę częściowe tylko uwzględnienie żądań stron, na podstawie art. 100 k.p.c., poniesione przez strony koszty procesu zostały wzajemnie zniesione.

Z tych wszystkich względów i na podstawie art. 477¹⁴ § 1 i 2 k.p.c. należało orzec jak w sentencji.