Ryczałt za noclegi dla kierowców w transporcie krajowym samochodu o masie ciężaru powyżej 3,5 tony

W ostatnim czasie pozytywnie zakończyła się sprawa klienta Kancelarii, który to nie otrzymywał ryczałtu za noclegi od swojego pracodawcy. Pisaliśmy o tym wyroku w temacie: Wyrok w sprawie o wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, diety i ryczałt za noclegi oraz o sprawie apelacyjnej w temacie: Oddalenie apelacji od wyroku przyznającego Klientowi Kancelarii wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych. Przyznać należy, że kwota opiewająca na kilkanaście tysięcy złotych jest satysfakcjonująca.

Na wstępie należy wskazać, iż klient był zatrudniony na stanowisku kierowcy samochodu o masie ciężaru powyżej 3,5 tony w transporcie krajowym, w pełnym wymiarze czasu pracy, świadcząc swoją pracę na terenie kraju i dokonując transportu w ramach powierzonych obowiązków. Nigdy nie otrzymał należnego wynagrodzenia, z tytułu ryczałtu za noclegi, zaś jego pracodawca nie zapewnił odpowiedniego i bezpłatnego noclegu w hotelu, bądź innym odpowiednim miejscu, nakazując nocowanie w kabinie samochodu. Podkreślam, iż nasz klient, poza wypłatą wynagrodzenia za „kurs” w kwocie wynikającej każdorazowo z decyzji pozwanego, nie otrzymywał od niego żadnych zaliczek czy diet, a nocleg spędzał w kabinie swojego samochodu. Pracodawca zwracał mu jedynie kwoty poniesione przez niego w podróży na pokrycie kosztów parkowania czy przejazdów autostradą.

Wobec powyższego naszemu klientowi przysługiwał ryczałt za każdy nocleg w wysokości 150% diety (45 zł) zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2013 r. Stosownie bowiem do brzmienia art. 77⁵ § 1 Kodeksu pracy, pracownikowi wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy lub poza stałym miejscem pracy przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową.

Oczywiście mimo tego, iż kabiny samochodów ciężarowych, jakimi jeździł klient naszej Kancelarii mają miejsce do spania i umożliwiają spędzenie pracownikowi noclegu, jednak zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, nie może być to równoznaczne z zapewnieniem pracownikowi bezpłatnego noclegu w rozumieniu odpowiednich przepisów.

Stanowisko to znajduje swoje potwierdzenie w bogatym orzecznictwie Sądów Pracy, w tym w orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 2014 r., II PZP 1/14, jakie wydane zostało w składzie 7 osobowym.

Podkreślić jednocześnie należy, iż wskazany pogląd Sądu Najwyższego nie ma charakteru odosobnionego, jako że w skali całego kraju możemy doszukać się innych podobnych orzeczeń. Przykładem tego będzie wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu VI Wydział Pracy z dnia 8 listopada 2013 r., w sprawie o sygnaturze VI Pa 291/13, czy też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 kwietnia 2011 r., II PK 234/10. Co istotne w tym ostatnim orzeczeniu Sąd podkreślił, ”… iż zwykła kabina samochodu ciężarowego (…) nie jest odpowiednim miejscem do wypoczynku nocnego dla kierowcy. Nie jest to zapewnienie kierowcy przez pracodawcę bezpłatnego noclegu…”.

Nie można również pominąć stanowiska, jakie wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia lutego 2007 r., I PK 232/06 wskazując iż „chybiony jest pogląd (…) jakoby warunkiem uzyskania zwrotu kosztów noclegów podczas odbywania zagranicznych podróży służbowych było ich faktyczne poniesienie”.

Z całą stanowczością trzeba podzielić przytoczone stanowisko zaprezentowane przez judykaturę podkreślając jednocześnie, że umożliwienie spania w kabinie pojazdu nawet o najwyższej klasie nigdy nie zapewni kierowcy wygodnego i należytego odpoczynku. Wpływ na ten fakt ma wielkość kabiny, brak sanitariatu, zapewnienie właściwej temperatury odpoczynku, chociażby podczas występowania wysokiego nasłonecznienia lub mrozu. Pamiętać należy, że postój na parkingu, na którym istnieje możliwość skorzystania z prysznica lub toalety wymaga oddalenia się z kabiny i przejścia nierzadko kilkudziesięciu metrów, w deszczu, przy opadach śniegu lub przy występowaniu innych niekorzystnych warunków atmosferycznych.

Biorąc pod uwagę powyższe i w oparciu o art. 151⁸ § 1 k.p., który stanowi, iż pracownikowi wykonującemu pracę w porze nocnej przysługuje dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w porze nocnej w wysokości 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, Sąd zasądził od pracodawcy na rzecz klienta kancelarii dodatek nocny oraz ryczałt za noclegi zgodnie z regulacją zawartą w art. 77⁵ § 1 k.p., mocą której pracownikowi wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy lub poza stałym miejscem pracy przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową. Wysokość oraz warunki ustalania diet i warunki zwrotu kosztów przejazdów, noclegów i innych wydatków, określa rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju.

W sprawie naszego klienta istotny był fakt postępowania toczącego się przed Trybunałem Konstytucyjnym, sygnatura akt K 11/15 w zakresie podróży służbowej o zwrot kosztów za nocleg podczas zagranicznej podróży służbowej z wniosku Rady Związku Pracodawców „Transport i Logistyka Polska” zakończonego wyrokiem z dnia 24 listopada 2016 r., w którym Trybunał Konstytucyjny orzekł:

1. Art. 21a ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (j.t. Dz.U.2012.1155, ze zm.) w związku z art. 775 § 2, 3 i 5 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (j.t. Dz.U.2016.1666, ze zm.) w związku z § 16 ust. 1, 2 i 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej (Dz.U.167) w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do kierowców wykonujących przewozy w transporcie międzynarodowym, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
2. Art. 21a ustawy z 16 kwietnia 2004 r. powołanej w punkcie 1 w związku z art. 775 § 2, 3 i 5 ustawy z 26 czerwca 1974 r. powołanej w punkcie 1 w związku z § 9 ust. 1, 2 i 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz.U.236.1991, ze zm.) w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do kierowców wykonujących przewozy w transporcie międzynarodowym, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji.

Powyższe oznaczało brak możliwości dochodzenia ryczałtu za nocleg w oparciu o przepis, o którym mowa powyżej. Jednakże, należy zaznaczyć, iż w sprawie naszego klienta stosownym było podążać za orzecznictwem Sądu Najwyższego, który to orzeczeniem z dnia 21 lutego 2017 r., I PK 300/15, wyraził pogląd wskazujący, iż w istocie nadal istnieje podstawa prawna powództwa w zakresie dochodzenia roszczenia o ryczałt za nocleg w związku z podróżą służbową, jako że możliwe jest oparcie się o przepisy Kodeksu pracy.

We wskazanym powyżej orzeczeniu SN z dnia 21 lutego 2017 r., I PK 300/15, Sąd Najwyższy precyzuje „(…) że po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 listopada 2016 r., K 11/15, nie stosuje się art. 21a ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 1155 z późn. zm.), ale stosuje się art. 77⁵ § 5 k.p. w przypadku, gdy pracodawca nie uregulował zasad zwrotu należności z tytułu podróży służbowej w układzie zbiorowym prac, regulaminie wynagradzania lub umowie o pracę”.

Niemniej w tym zakresie przytoczyć należy pogląd Sądu Najwyższego w sprawie o sygnaturze akt I PK 300/15 w jakim doszło do wyrażenia o możliwości budowania roszczenia o ryczałt za nocleg na podstawie przepisów Kodeksu pracy, a nie normy art. 21 a ustawy o czasie pracy kierowców, według którego żądania naszego klienta były zasadne.

Sąd Najwyższy zajął stanowisko, iż Trybunał Konstytucyjny nie neguje samego prawa do rekompensaty, lecz podważa mechanizm jej ustalenia. „Przede wszystkim obowiązująca ustawa o czasie pracy kierowców mając charakter lex specialis względem przepisów Kodeksu pracy, zawiera definicję podróży służbowej. Naturalną formułą rekompensat takich podróży jest zwrot kosztów pracownikowi. W tym aspekcie normą szczegółową był art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców, który został wyeliminowany z porządku prawnego mocą wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Jednak w ten sposób nie powstała luka w przepisach, gdyż podstawowe metody wykładni prawa pozwalają na rozstrzygnięcie spornego zagadnienia, choć jej wybór może być różny. Z jednej strony, poprzez art. 2 ust. 7 ustawy o czasie pracy kierowców można, poszukiwać podstawy prawnej do ustanowienia zasad zwrotu należności z tytułu podróży służbowej w związku z art. 77(5) § 1 k.p., albo też poprzez odpowiednie stosowanie art. 4 ustawy o czasie pracy kierowców, zgodnie z którym w zakresie nieuregulowanym ustawą stosuje się przepisy Kodeksu pracy. Przepis art. 77(5) § 1 k.p. ma charakter powszechnie obowiązujący i dotyczy także kierowców w transporcie międzynarodowym jako pracowników”.

Sąd Najwyższy zaznaczył, że odrębne uregulowanie podróży służbowej dla kierowców (art. 2 ust. 7 u.c.p.k.) niejako wymusza konieczność wprowadzenia odrębnych zasad zwrotu kosztów z nią związanych. Niemniej jednak brak takich szczegółowych uregulowań wcale nie oznacza, że rekompensata kosztów nie jest należna, bowiem powinna ona nastąpić na podstawie powszechnie obowiązujących przepisów prawa, a to art. 77⁵ § 1 Kodeksu pracy „Pracownikowi wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową”. Sąd Najwyższy wskazuje, że odwołanie do tego przepisu jest naturalne, zwłaszcza że art. 21a u.c.p.k. nie obejmował swym zakresem tej regulacji.

Wobec tego, w ocenie SN, należy stosować przepisy art. 77⁵ § 3 k.p., który przewiduje możliwość uregulowania należności z tytułu podróży służbowej w sposób odmienny, niż rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej.

Istotny jest fakt, iż SN podkreślił, że jeżeli zakładowe źródła prawa pracy nie regulują należności z tytułu podróży służbowej, ich zwrot powinien następować zgodnie z powyższym rozporządzeniem. „Brak regulacji należy dekodować rodzajowo, tzn. jeżeli pracodawca ureguluje kwestię diet, a pomija inne koszty podróży, to oznacza że u pracodawcy nie ma postanowień, o których mowa w art. 77(5) § 3 k.p. Po wtóre, występujący w tym przepisie zwrot „na pokrycie kosztów podróży” nie powinien być interpretowany tylko jako zwrot udokumentowanych kosztów podróży. Przede wszystkim odesłanie do przepisów rozporządzenia pozwala dostrzec, że na zwrot kosztów podróży składają się: diety, zwrot kosztów przejazdów i dojazdów, noclegów i innych wydatków, określonych przez pracodawcę odpowiednio do uzasadnionych potrzeb (§ 2 rozporządzenia). Stąd użyte przez ustawodawcę w art. 77(5) § 3 k.p. sformułowanie „na pokrycie kosztów podróży” ma szeroki kontekst i obejmuje wszelkie koszty (należności), jakich rekompensaty może oczekiwać pracownik. Podstawowym kosztem, związanym z podróżą służbową, jest koszt noclegu.”

Sformułowanie „na pokrycie kosztów podróży” ma szeroki kontekst i obejmuje wszelkie koszty (należności), jakich rekompensaty może oczekiwać pracownik. Podstawowym kosztem, związanym z podróżą służbową, jest koszt noclegu.

W ocenie SN, w wewnątrzzakładowym akcie prawnym można w sposób odmienny uregulować należności z tytułu podróży służbowych, ale nie jest dopuszczalne zawarcie postanowienia, zgodnie z którym ryczałt za nocleg nie jest należny, jeżeli kierowcy zapewniono miejsce do spania w kabinie.

Sąd Najwyższy w wyroku I PK 300/15 wielokrotnie bowiem podkreślił, że za bezpłatny nocleg nie można uznać zapewnienia miejsca do spania w kabinie pojazdu.

Podsumowując, w sprawie naszego klienta trafnym było rozwiązanie, za którym opowiada się Sąd Najwyższy, a mianowicie na wykładni art. 2 ust. 7 ustawy o czasie pracy kierowców, gdyż, jak wskazał SN, przywołany przepis formułuje definicję podróży służbowej i nie stanowił przedmiotu kontroli konstytucyjnej, a więc nadal obowiązuje w systemie prawa. „(…) Należy zatem w ramach prounijnej wykładni prawa dekodować art. 2 ust. 7 ustawy o czasie pracy kierowców i zachować nadal prawo pracownika (kierowcy w transporcie międzynarodowym) do uzyskania zwrotu kosztów noclegu, jeżeli pracodawca nie zapewnił wykonującemu pracę możliwości bezpłatnego noclegu. (…)Aktualnie mamy więc podobną sytuację, w której art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców nie obowiązuje zakresowo, co nie wyklucza zasadności roszczeń powoda z tytułu roszczeń związanych z podróżą służbową, przy pełnej aprobacie retrospektywnych skutków wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 listopada 2016 r.”